'Icep

’Icep (檳榔)

’Icep

Pakaynien i tilid no mitiliday to kaci’icepan no Taywan i, i tira i 17 nu suki, mihawikidan no Holanta (荷蘭) tayni Taywan malo sapaloma’, tahamatini saan a ci’icep ku Taywan. Miingiday ho tu fa^detay pala, mirangiay tu caciyaw nu Formosa; tata’angaytu, mimingaytu a kanatal (島), sahtu u mi’icepay ku tamdaw nu Yincumin (原住民).

Pi’icep nu Matu’asay

I tiya ho u matu’asay nu [[|Yingcumin|Yingcumin]], anu talaumah tu, kanca mi’adup tu, pa^deng saan mitafu tu ’icep, fila’ atu ’apul a pacacidek; caay ka ’anuf a mitatuy. Nawhani, adihay i umaumahan atu lutulutukan ku ’icep atu fila’ (荖葉). Dengan u talariyaray mifuting ta misaadihay ku pitafu. Anu mi’icep, caka^ca pipa’apul (石灰), pafila’, alatek u ’akaway (荖藤), u falu ku sapakapi. Mapili’ay a tamdaw, manga’ay ka ^ca pipa’apul. Nikawrira, cangu’ut sa ko pipa’apul, cupelak, adihay ku pipa’apul, maduka’ ku nguyus. Unian ku mihaenan, adihay han ku fila’, kaedah, adihay han ku ’akaway, ^ca ka kahngang ku pi’icep. U kaemangay, maulah mikemkem, nika caay pa’apul cangra.

Pi’icep nu luma a finacadan

I tini i Nangyo (南洋), i Intonisiya (印尼), Fuyliping(菲律賓), Malaysiya (馬來西亞) atu kasa’icu’icul nu kanatal, i tiraay a tamdaw i, maulah tu ma’ikesay a ’icep, ngiwngiw han nangra ku pa’enu nu ’icep, ta pa’atem han nangra ku tamaku (菸草) a miladek, mahaenay ku nuitiraay a kaulahan.

Misa’icep

Cecay mihecaan kinatusa a ci fucacing ku ’icep, maedeng 6 fulad maruhemtu. Anu maruhem ku ’icep, atekak a kemkemen, tada kalimelaan a falahen. I tiyatu haw i, pecih han milatusa, milatulu a miladek, kanca ^min han milangas, pitpit han a mitangtang a mi’icang; manga’ay a matenes ku pina’ang, ta rara hantu a mi’icep. Nikawrira, u fa^luhayay mipalumaan a ’icep i, ^minen a mipinglas; caay ka fangcal a ’usawen malu sapaluma, i tiya i, sakatusatu a kaciheci, ’usaw han tahira karuheman malafuhid tu, ta manga’ay malu sapaluma. Ruma satu, anu papitefad han ku heci nu ’icep i, lumengaw i sasra a masasapal, cilacila fahal tata’ang tu a masalidung.

Bunka

Masamihcahcaan ku ’icep a lumahad, satakaraway i, ma^deng tulu katatingluh nu luma’, i tiya tu haw i, ki^mi^mingtu ku heci ningra, tatiih tu a kuyakuyen a mikalic, uya ku letek han tu a mifalah? Caayay! Adihay ku mamasanga’.

1. Sapisaluma’, i ti:ya ho, u eli’ ku fadahong nu luma’, malu ’anungnung(樑) nu luma’.
2. Ira ku mafadalay nu rihi, u sapipahecek a mituka’.
3. Pafafuyan, pa’ayaman, u talu’an i umah, i lutuk. Anu ^ca tu ka senger nu ’urad, matenes ku tapangan nu ’icep malu ’anungnung atu hecek.

Caayay ku hatiniay aca ku epuc nu ’icep hananay, anu ira ku sa’upu nu salawinawina i, pataluma’ay tu, cipadesay tu, miingkayay tu, masamaamaanay kasa’upuan nu tireng a ngasaw i, mapali’ayaw itu a maladek ku ’icep mipatala. Pahinghing (送禮) caay pilawa tu ’icep a patayra i luma’ nu aalaen a kadafu, awaawa mihawikid tu masalalekuay a ccay ngangarapan.

Tu laday i, matu:mes tu ku ’icep atu fila’, mateli i tataruan nu payluma’ nu Yincumin; malu sapatala tu lafang. Matiniay ku pinangan nu pangcah a tamdaw.

Tayra i palapalaan misanga’ tu palu’malu tipid, pisadakan mipateli tu dateng, patenas han tu ra’ilen (小辣椒), wa:ta ku kaeso’ nu kaen. Ira ku malalukay a tamdaw, pudac han ira ku katul nu palu’ malu patafua. U ruma satu, anu takaraw tu ku tapangan nu ’icep, leteken miala ku dungec, sakuhawen, kesiren kanca simanta’ han malu sala, awa ku pitulasan a kumaen.

Anu i salawacan nu luma’ mipaluma tu ’icep; mangalef safalucu’en a misamuecel, fangcal a manengneng, macakat ku lihoc (風景) nu niyaru’; rumakat sa i lalan, matiya ira:ay tu ku pa’adingay a mituur i ka’ayaw atu kaikur isu. Nikawrira, anu i ’apilipilisan nu lutuk paluma i, i ’ayawen ku pifariw, mipitaw a misulinga’ misafangcal ta paluma han ku sapaluma a fuhid, mitala ho tu pinapina a fulad tu kaci cu’ungan nira, tuna pitala ita i, tatama anu sa tu faliyus atu kafudu’an (梅雨) a palapatan (季節) i, unian ku kacalemceman a demak. Nawhani, anu tata’ang tu ku ’icep, nikawrira miming ku lamit, awa ku ’icel a mikulamet tu sra, saka irasa ku fudu’, tangsul mari’ri’ ku kaitiraan nu pa’icepan. Adihay ku tatinakuen tu maselenay a niyaru’ i Taywan.

Sarakat, awaay ho kupa’acaay tu ’icep i, macimacian nu Taywan, matini satu, ^ca kasa’awas ira ku ccay pa’acaay tu ’icep a mapatireng, satisil saan i lalan nu maci. Nengneng han mita’elif, safalatfatsa ku Niong (霓虹燈) a matedi, u pa’acaay i, sahtu u misaidahidahiay a kayin, milimek i kaikur nu dadingu, matiya u ningkiw maru’ i laluma’, sasamisimisi saan ku heci a ma’araw tu nikacangu’ut nu sapitahpu tu tatirengan; u parakatay tu paliding atu otopay kafahalan “ki:k”(煞車聲) saca masastul tu tatihiay a paliding tu pinengnengan aca tura kaying. Naitiniay nu’amisan tahira nutimulan nu Taywan, adihay ku pa’acaay tu matafuay tu a ’icep i lawac nu lalan, kala serangawan han tu nu Taywan ku pipa’pa’ tu ’icep.

Kaacekan a nengnengen ku naikuran nu tupli’ (檳榔汁) atu padi’ (檳榔渣), malaklak i kasa’upuan samatiya saan u dadipis (蟑螂); anu u tupli’itu caayay ku fangcalay a manengneng, salaw ira ku lawla nu Amilika a tamdaw, “Muta’ tu lemes ku wenciyang (司機) nu Taywan, parakat ho tu paliding” saan.

Lisin

I tini nutu’asan (傳統) nu Pangcah ira ku lisin tu pakayniay i ’icep

1. Sa’ayaway kacifucacing a heci i, cakanga’ay malu sapaluma; lalangen ku kapah atu kaying a mi’icep, ^dengan u kinatuluay tu a mahufuc a fafahiyan ta manga’ay mi’icep.
2. Cayay ku nu tireng palumaan a ’icep, aka patedu a mipipitpit; anu matrakay i sasra, aka pipudpud; anu ^ca ma’ekak kisu.
3. Ci mapatayay tu ramud a tamdaw, anu caho ka ta’elif tu tulu fulad i, aka pisaeli tu ’icep nangra; miduduaw kisu a mapatay ku fafahi kanca u fa’inay. Anu pafelian tu, aka pilayap.

Nikawrira, caay kalecad ku kasa niyaruaru’.

’icep 檳榔

O ’icep, awaay ko ca’ang no tapangan nira, safaw tosa tangasa safaw lima ko takaraw, i teloc no tapangan enem, siwa aca ko papah, matiya o ’opih no ’ayam macinasay, o heci nira i, kohepic ko podac, talafohid sa ko heci, laloma no heci ira ko paeno, makorahay ko cengel nira.

kakaenen食用

O kacihecian no ’icep itini i lima folad tangasa i roma mihecaan sepat folad, siwa ato moetep folad ko pitpitan. Manga’ay mipa’pa’ to heci, caay kanga’ay maenoc, o caay ho karohem ko mikemkeman, oya mipitpitan a ’icep, caho ka’ikes ko paeno nira, cisalang pa’pa’en. Ano mipa’pa’ to ’icep, sipasip han ko apol i fila, ta tafo han to ’icep a mikamkem, manga’ay caka pacomolen to fila’ ato apol, o roma a Kanatal, o maharekay to matangtang ma’icangay to mi’pa’paan nangra a ’icep. Ano mipaloma to ’icep , itini i faedetay a Kanatal, ta lomengaw ko ’icep, sepat so’ot tangasa siwa so’ot a kongce ko takaraw ko palomaan pala, ta koengel cisalang ko heci no ’icep a  akaenen, fangcal ko ’aca nira. Oya caay ho kafitelak a hana no ’icep, manga’ay sakohawen, ciyanen a safelen, o kaolahan no ’Amis (Pangcah) a sinafel.

Hasapimaan功效

O ’icep, manga’ay malasapaiyo, manga’ay mifotos to isi, midawa to sipir ato miremac to caayay kahalikaen a tamdaw sa ko sowal no ising. Ira haca ko sowal i cudad no ising, misanga'ay to fitoka, piyas, sipir.

Likakawa no rayray文化習俗

O ’icep, i Yencomin ko tadamaanay a serangawan, ano piilisinana no riyaro’i, o sinafel ko sapacakat, nikaorira, o ’icep ko satatorongay a sapacak, maskero ko fa’inayan i pilalikidan, mi’araway i liyokay a fafahiyan, ira ko kaolahan nira fa’inayan i, pateli han noya fafahiyan ko ’icep i alifo noya kaolahan nira fa’inayan. ano pataloma’ ko mamararamoday i, o sapahinghing no ciloma’ay, iar ira aca ko ’icep sapalafang, i tini mahapingan ko serangawan no ’Amis (Pangcah), i ikor ko polong no ngasaw, sa’aloman sako teloc sonasona, matiya o papah no kilang macelak.

I ’orip no Pangcah, o ’icep ko tadamaanay, itini i ’orip no ’Amis (Pangcah) a tamdaw, i pilisinan to, pahanhan to, mahaholoholol to fiyafiyaw, mipalafang, caykanca o ’icep ko tadamaanay, adihay ko sapimanmaan nira, o tapangan no ’icep manga’ay misaloma’, oya palo’ nira manga’ay malakaysing ato sala, o sasalamaen no wawa, o cifar ko pitenesan to sinafel, o caki, o sapikpik,’saka o ’icep tiini i ’orip no Pangcah, o tadakalimelaan o rayray no mita.

Mi’icep paadadayay to ’ekang sanay 嚼檳榔致癌的爭議

O sowal no Wi­fopo Cienkangci(衛生福利部國民健康局), pasowal sa o ’icep mikari’angay to tatirengan, Secieweysencoce((World Health Organization, WHO;世界衛生組織), ira ko patirengan a Pikinkiwan to ^Ekang no Kalokitakti（IARC;國際癌症研究總署）,itinii 1987 a mihecaan, mahapingan to mikinkiway a makinkinw to, o mi’icepay a tamdaw, ano mi’icep to cilamlamay to tamako」anoca patokeled sa mitamako a mi’icep」makari’ang no ^ekang ko tatirengan, itini i ngoyos i takolaw ato i elol a  ci^ekang. Itini i Taiwan a kanatal, ’aloman ko mi'icepay to ’icep, nawhani, ano mi'icepay a tamdaw, caay kafangcay ko tiring, matiya adada ko fowa’, mikari’ang to wadis, caay kafangcal ko rakat no remes, maso^so, mikari’ang to takolaw ato kahemaw ko tiring no dipot a wawa.

O no to’as a kimad to icep’ 檳榔的傳說故事

kaemangan ho ci Panay maolah a romadiw, nika mafokil masakero cingra. Yo cecay a romi’ad, tayra i pa’icepan cingra, tangasa i ’ice’icepan aro sa romadiw ci Panay, manengneng nira ko papah no ’icep, siwsiw sa ko fali, samingaming sa pasifafaed, pasilaeno, pasikawanan, pasikawili, mato o kaying sa masakero kowaming saan a masakero. Salipak sa ko faloco’ ni Panay minengneng to nika iyof no fali ko papah no ’icep, o radiw nira satata’ak satata’ak sato, kafahalan sa milecad matiyaya to o papah no ’icep ko kamay nira a miwakawak, talakawanan, talakawili, pasifafaed, pasilaeno ko piwakawak, roma i mifetir to wa’ay, cahocaho miwakawak to kamay, tala’ayaw talaikor ko pi’awas, mitakonol, mica’a ko tatirengan, o radiw ato wakawak satatodong saan, oya lipahak no faloco’ maemin to matahtah a masadak.Kamatiya nira, sedak sa ko kakitaan no niyaro’ miraod, pakanengneng to nika fangcal ko radiw ko kero ni Panay, hemek sa palata’ang, licay han nira, “ Wawaaw, ona radiw ato kero na icowa kiso a minanam? ” han nira. Paca’of han ni Panay “ Kangodoan kiso faki, o radiw ako nano soni no ’ayam a minanam, o kero ako i o papah no ’icep a minanam kako ” han nira. Nano itiya, ira to ko pinangan a kero no Pangcah tangasa anini.