'alolil

’Alolil (燕子)

No ’Amis/Pangcah a sowal: ’Alolil; ’Arorir. (Kowaping: 燕子，毛腳燕，家燕).

Sacisowal sa ko maolahay to matiniay ’ayam a ’alolil i, “Mihawikiday to sakalemed a ’ayam”. Saan.

Itini i Taywan, ano maraod to ko kacanglahan romi’ad no mihecaan, ira to tayni ko palafangay a mararamoday miliso’ to niyaro’aro’, tangasa i karaodan to kafalawfawan no romi’ad miliyas ito caira, to mihecahecaan misatikotiko a tayni ato miliyas, caira to nian haw i, matiya o “Palemeday” a pasalongan caira, matiya o mihiratengay to matelangay ano eca mihawikiday to salo’afangan. Sakapolongen ita mifana to ni sowalan no tamdaw a ’ayam - ’Alolil.

Mifana’ to ’alolil (認識家燕)

Matiniay a ’ayam – “no loma’ay a ’alolil”, mikidipongay i wisawisan no loma’, sa cingangan to “no loma’ay a ’alolil” (Barn Swallow) , matiyaay o ’alic a ’ayaayaman, o kakaya’ no tatirengan 15 tangasa 17 cm, kahapinangan nira o papotalay ka cipinangan, oya matiyaay V tilid ko teloc no opih nira, pasafangcalan a nengnengen ko calay no tilid a o “wikolan ’alolil a riko’” ko kasenengan nira.

Mimingay ko tangal, nai tangal tangasa i li’el mahapinang ko kahengangay, mamoko’ay dadahal ko satekek, sakanga’ay i kaefer misiyop milepel to mamakaen a fao. O koror sa nira o malanosay kohetingay ko opih, ira ko langdaway a ma’onacay (dihemihay) . o ka’ayaw fafaeday a falohang ato ka’ayaway li’el ira ko cecay kohetingay mafolatakay nira, o kalaenoay falohang tangasa i tiyad o kohecalay.

Loma’ay a ’alolil o madana’ay maefer a ’ayaman, tariktikay ko tatirengan, hacikay ko kaefer. Songila’en han a misa’imer a nengnengen mahapinang ko ’alolil kararadan misiyop ko kaeferan ato palaliyoc micilis ano eca o piliyas to mitena’ay a maamaan, mafana’ a pasifaed pasilaeno ko kaefer nira.

Ira ko sowal “pasilaeno ko kaefer no ’alolil” o mama’orad ko romi’ad”, nawhani o ’alolil manga’ay ko kaefer, halo pilepel han to fao a komaen, tona mama’orad to ano sa, cinanom to ko fali, macepa’ ko fao caay ka nga’ay a maefer, dengan mingataay to sera ko kadademakan, o pikilim to kakaenen no loma’ay a ’alolil, saka pakayra i masalaenoay ko kaefer.

Malalinahay (遷徙習性)

O kaitraan a pala no Taywan, o lalan calay no malalinah a adihayay ’ayam, maraod ko kaciherangan kasafalatan to no romi’ad, kasi’enawan malifes to ko romi’ad, itiya o pacarcaray malalinahay a ’ayam mitado to kafafalifalic to no romi’ad, micowat to i masamaamaanay a kasairaira ko kalalinahan. O itiniay i Taywan a loma’ay a ’alolil saheto o “kaciherangan a pacarcaray ’ayam”, to mihecaan saka 2 folad tayni i Taywan misofoc milenak, tangasa saka 9 folad lomowad to pasitimol milaliw to kasi’enawan; nikawrira ira ko pinapina a loma’ay a ’alolil o no “kasi’enawan a pacarcaray ’ayam”, caay ko pisofocan milenak a kasi’enawan renok sa i Taywan.

Oni a loma’ay a ’alolil pasitimol pasi’amis ko kalalinahan a romakat tahiraay i maedefay i polong no cikiw, orama a sowal o “micaferay a ’ayam” dengan itini i Taywan pacena’ay pacarcar itini, kalokalinahan pahanhanan, o raraya’ ko romi’ad ma’efar o pipatongalan to sakaciicel a rarakaten.   

O no to’asan a nitilidan, ira to ko saki’alolil a sowalen to kalalinahan a sowal: “Satikotiko sa tayra tayni a malifot, canglahan kasi’enawan milakec to mi’efid a misalafii. Pasilaeno ko ka’efer to kangdaw no hekal ato ka’oradan, patedo sa micomod to i wisawisan no niyaro’.” Anini a sasowalen o nai Tangcaw a miolicay ci Cenko a niolican to saki ’alolil, pasowal to i ki’etecay ho a kacanglahan, o ’alolil ma’efer to niyaro’, to mihecaan tayni tayra misatikotiko a matayal to saka’orip.

Tang a to’as (Tangtay) ci Ou yangxie a pitoay a ni’olican “Mi’olic to i faleday ’alolil ci Cenyu ko tapang” to saki’alolil a nipitilid: “I laloma’ay a coka ma’eferay tosaay ’alolil, nai to’asan tangasa anini o kinapinapinaay misatikotiko. Makalahay ko katayni katayra itiniay i kacanglahan kafarawfawan, o cimaay ko sakatayni sakatayra iso saw?” masowal ko pisatikotiko no ’alolil to mihecaan a mirayray milenak o kailolan.

O pisadipong (築巢特色)

Loma’ay a ’alolil nai wisawisan a misadipong pawawa, matiniay mililisay to lalan a lomaloma’an no Taywan o kananaman to. Nikawrira midotoc to ’ayaway a ’alolil itiraay i dihif no ’ongcoy a misadipong, midoedo to kacowat no tamdaw to maomahay ’orip, mafalicay to ko parapatan no liyok a kinaira, itiraay to i omaomahan ko fao, sapilaopan to fao, kalo kakaenen, o ’alolil itiya a mananam mikihatiya to tamdaw ma’orip. Ano roma i, itini i nipatirengan no tamdaw a loma’ a misadipong, ira ko pidipot to ciwciw a wawa caay ka lipalawen no roma kanga’ayan.  

O pasifafaeday ko dipong no loma’ay a ’alolil a matiya o kaysing, o nano dita’ a nisanga’an, palamlamen to rengos, ’akaway no semot, mikilim caira to masengeray a dita’, ngetef han i ngoyos a misakimo’od, o loma’ay a ’alolil pisanga’ to cecay a dipong ira ko 200 tangasa 300 a kimooday dita’, o laloma’ o opih ko kalosaksak, komaingay a hana a lalosidan. Itini ira ko sasowalen, o Congko a tamdaw limelaen to “Yinwo (燕窩)” a kakaenen, oya nano ngalay mikafitay i dipong no ’alolil, nanoya awaay ko todong to nano dipong no ’alolil.

Cecayay ko fainay fafahi no loma’ay a ’alolil, o tawinaan tamangawan malitihi misanga’ to dipong, misofoc to fita’ol, mipalahad to wawa a tatodong, o cecay a dipong ira ko 4 – 5 ko fita’ol, cecay miheca kina 2 padipong. Ikor no pisofoc, to romi’adan pakatengil to kiso to soni no wawa “cici cici” saan miai to kakaenen.

Pasalongan a tinako (象徵寓意)

Nano to’as o “sakalemed” ko ’alolil a salongan, paso’elinen no Congko a tamdaw ko ’alolil o ci saloafangay a ’a’adopen, oya mapatodongay no ’alolil koya a loma’ misadipong, mihawikid ko ’alolil patayni i loma’ to sakalemedan ato sakadofah. Saki maomahay i, o ’alolil milepel to fao a komaen to mikari’angay to pinaloma a fao, o roma i ma’osi ko tamdaw to fao, matiniay a sowal, so’elin ko ’alolil mipadangay to tamdaw ko nga’ayay a ’ayam.

O roma a sasowalen, o ’alolil dengan i nga’ayay a laloma’an mikilim to pisadipongan, onini a sowal mato iraay ko kanga’an a sowal. Nawhani i kalaeno no dipong no ’alolil adihay ko tayi’, rariden mikorac miasik to kanga’ay no isi, ano awaay ko kodaitay damsayay a falohang, alato caay pakahadidi to kaacekan to kaira no loma’ay a ’alolil, haenen ko pinengneng to ’alolil o fafanaay minengneng to tamdaw.

Mafana to pakayniay i ’alolil, miliyaw misarakarakat i lalan, pica’a ko nengneng to kakarayan, alatek o cecay a ’alolil tomirengay to calay no dingki, pamotek sa a minengneng tisowanan.

“Nengnengan” cassi mirinaay.《看》雜誌歡迎出版社

Mimingay ko tireng no 'alolil, caay katata'ak ko sakofad(sapikpik), caay katadaadihay ko opih,

ira ko langdaway ato kangdaway a cengel a nengnengen.

O 'alolil i, mafana' a milepel to tatiihay fao, o tadatariktikay a 'ayam,

O likes ato lalangaw ko nikaenan no 'alolil, o kafana'an no 'alomanay a fangcalay a 'ayam.

Mipadipong ko 'alolil i tepong no kilang, ano i ningri, pakipaten nangra ko sota' i fadahong a mipadipong.

Manga'ay a cifitaol ko 'alolil to tolo tangasa pito a fitaol i cecay a mihecaan.