Kalitang

Kalitang 豆子

Masamaanay ko kalitang 什麼是豆子

O kalitang hananay i, o masa tosatosaay ko papah ato saciheci sa i matafoay no podac ko heci nila, ira ko todongay o kakaenen no tamdaw, ira ko o sapakaen to ‘ayam ato fafoy, ira ko caay kangaay a ka^enen, ‘adiay ko kasasilomaloma nira, o sowal no mafana’ay ami kingkiw a tamdaw i, itini i hekkal i, pakalaay to kalo kalitang i, ma^deng pakaalaay to tasa a ‘emangan ko kasasilomaloma nila saan, onian a kalitang hananay, fangcalay a kaladatengen, mangaay a sasimalen, ato malo sapakaen to kalo ‘ayam ato fafoy, ilanaan a caay kanga’ay a kaennen a kalidang i, ilaay tola kohi(咖啡) ato keke(可可) hananay, olanan a Ingkilis(英語) to kalitang hananay i o ‘Bean’ haan nangla.

O pinangan no kalitang 豆子的品種

Adihay kola pinangan no kalitang hananay, ano hapinangan haan kiakafana’an no mita i, aratek ^deng ola ‘tata’angay a kalitang’ ‘matia o kayko a kalitang’ ‘kandaway kalitang’ ‘kahengangay kalitang’ ‘naniwac a kalitang’ , ano o iyofong no kalitang ko pi’alawan i alatek a^deng a tosa aca Sakacecay i malecad toya tata’akay a kalitang tora takalaway a Tanpayce(蛋白質) ato takalaway a Cefang(脂肪) hananay, Sakatosa i olannan a takalaway ko Tansoyhoahewo(碳水化合物) hananay, matiya tola kandaway a kalitang ato kahenganay a kalitang. Ano mafana’ ami tangtang i, ma^deng a malafangcalay a nananomen aca malakohaw, sapadang to kaen to lanam ato laho ato lafi.

O iyofong no kalitang. 豆子的養分

Ano dodoen komi kinkiwan no Amilikaay(在美國) to pakayniay i iyofong no kalitang i, o sowal nangla sowalsa awaay komi kikakaay toka takalaw no kalitang to pakaylaay ‘icel no iyofong ami sanga’ay salof to fitoka ato tina’i no tamdaw saan tora ‘resistant starch’(抗性澱粉) hananay, mala omi tenna’ay to ^kang hananay a adada kora ‘butyrate’(丁酸鹽), itini i tileng no tamdaw, Iraay ko takalaway a Tampayce(蛋白質) hananay no kalitang. Onian hananay a kalitang i adihayay koka fangcal nila, ngalefeng toya kohetingay hananay a kalitang, mikikaka koka adihay no iyofong nira, imatini sato i adihay ko mafana’ay ki^emel to kakaenen, sanaw irakopipili’ to kalitang a komaen, ano masaheto sato akomaen to kalitang i, o malasaka tatiih masoso ko tileng, nawhani takalaway ko otong nira tora tinfen(澱粉) hananay, o sowal no mafana’ay omi kingkiway to kalitang a tamdaw i, ma^deng sepat ko kasasiloma nira.

Sakacecay(1). Takalaway ko otong a kalitang.(高澱粉豆類)

O kalokalitang hananay i, caay to kalecad a takalaw adihay ko Tampayce(蛋白質) nira, malecad toya kandaway kalitang、kahengayay kalitang、yananiwac kalitang、hongtiay kalitang, hayito cayto kalecad koka adihay no iyofong nira, o kahengayay ato kangdaway a kalitang i, o tampayce nira ma^deng i 20%, o salang nira to Tansoywhahewo(碳水化合物) ma^deng 60%, ano malalid ami kakaen i, matiyato o pikakaen to hemay, tosaka tanetek no tileng.

Sakatosa(2). Takalaway ko Tampayce a kalidang.(蛋白質豆)

Woyana takalaway ko Tampayce a kalitang i, malecad toya kohetingay a kalitang, maloloay a kalitang, yacifanohay a kalitang, yaholindaw, omi-sangaan to nano kalitang a kakaenen i, saheto to fangcalay to kalotileng, manga’ay a misamaamaan ami sanga’ to pakaylaay i kalitang hananay, ano o nananomen to, aca ano o mi’icangan a kalokasi to, ‘adihay kopi sanga’ to kasasiroma to pakayniay i kalitang hananay.

Sakatolo(3). O malasinaferay a kalitang.(蔬菜類豆)

O hatiniay a kalitang hananay i, matiyaay tora holintaw, ira ko ko^sannay a kalitang, ka’edaway a kalitang, no holamay a kalitang, o hatiniay a kalitang matiya o kalodateng ano malanam, malahok, malafi to dateng ami pacamol a koma^en to hemay.

Sakasepat 4.O sasimalen a kalitang.(可製油豆)

Masamaanay kora sasimalen a kalitang hananay, nawhani itini i kolo kalitang, iraay ko kalasimalay, iraay ko caay kalasimal, mato o kodasing, siawiyi hananay a kalitang, oranang saheto o kalasimalay a kalitang to sasasimalen, fangsalay to sapasimal to dateng ano mi tangtang, nikaolira mafana’ to amipatatodong ami pasimal to tatangtangen a sinafer, tiya caay ka kali’ang ko tileng a komaen.

Lomasato iraay koya cifanohay hananay a kalitang, olanan a kalitang i, o sowal no mafana’ay a tamdaw i, takalaw ko iyofong nira saan, sanaw manga’ay to a malalid ami kakaen, to sapatongal to caay ka^deng ko kaen to titi no ‘ayam ato fafoy, sanaw ano malalid ami kakaen tora cifanohay hananay a kalitang i, matiyato o komaenay to titi, sanaw ola cifanohay hananay a kalitang i, itini i polong no kalo kalitang i , dengan cingra ko satakalaway adihayay ko tanpayce hananay, mikikakaay to fita’ol koka adihay nira, sanaw ano atatodong kopi kakaen tora kalitang i, saka fangcal saka tanektek no tileng no tamdaw saan.

Iraay haca koya mato satekek no ‘alilis a kalitang hananay, olanan a kalitang i, ano ma’ikes to i, ko^sitay ko podac nira, oloma iraay komi pacakayay i pipacakayan, ohatilaay a kalitang i, samaanen ami tangtang a komaen hakiya sako milicayay, nawhani ‘atekakay ko podac nira, sanaw mili’ayaw ami podac to podac nira, toyaheci no kalitang, tala’ayaw ami tangtang a komaen i, mili’ayaw ami sa’sa’ to cecay a dadayay, ma^deng to ko poni’ nira, tiya misatapang ami tangtang, ga’ayay ami sapacamol to hemay ami sacacak, itini i loma a finacadan adihay ko maolahay a tamdaw a koma^en to hatiniay a kalitang, lomasato no irangen kola heci nira i, mato han o otong ami tangtang, mafasaw cira tiya pacamol haan to koli, matiya tora Pincilin(冰淇淋) ato Sala(沙拉), tada fangcalay a kaenen, adihay a tamdaw maolahay a komaen, manga’ay a sapacamol to loma a sinafer a komaen, ano itini to i lanam ato i lahok ato ilafi a komaen, ato sapa tawsi a komaen, tada maolahay ko tamdaw a komaan.

Saikolay to a sowal to kalitang.對豆子的後話

O kalitang hananay i, itini i kalo’orip nomita o ‘Amis/Pangcah hananay, o todongay o kananaman to nomita a dateng, ano o lanam to ano o lahok to ano o lafi to, caay ka^ca pacamol to kalitang a dateng, ano malawod ko pi’anipan aco o pipanayan to sapa timsim to matayalay, o hemay pacacamol aca to naniwac a kalitang, lomasato i ano misadateng i taliyok no loma’ a womah tora likot hananay i, tadafangcalay ami palomaan to kalitang, ano fangcal ko lengaw nora kalitang, kalamkamay aciheci, sanaw lahodayay a datengen, alate kora kogengelay a papah no kalitang i, nga’ayay a datengen a malo dateng i taheka, sanaw ira koya secito(四季豆) hananay no Holam(華人), o manga’ayay ami samihecaheca ami paloma to ranan a kalitang a sanay.(Siwkolan Amis/Pangcah Suman 1019/’24)

Tahapinanang參考資料：

1. 《教育部重編國語辭典修訂本》：豆 （頁面存檔備份，存於網際網路檔案館）：字典裡列出了四種『豆』的涵義，除了泛稱豆科的植物，亦指中國古代的器皿，亦是姓氏之一，及二一四部首之一。擷取於2012-09-10。

2. Angiosperm Phylogeny Website （頁面存檔備份，存於網際網路檔案館） FABACEAE: 記錄了種類數量，豆科植物有745屬，19500種。擷取於2012-09-10。