Nauru(諾魯) mikawit

Takaray Sowal (概略) mikawit

Ona Nauru Kapolongan Kitakit(諾魯共和國) o masowalay a ngangan I o Nauru,pakisowalen no Nauru I Naoero hananay(tayla I lawac no riya), pakiikilisen Nauru hananay, o telang a pangangan no Ikilis I o Pleasant Island(o lipahakay a riyaran pala).[1] Malamikowanan to no Toic I Nawodo anaca o Onawero hananay a masasiromaroma ko pangangan.

 
Flag of Nauru

Itiraay I katimol no Masahadhaday Riyar(太平洋) o cecay a riyaran pala no Mikuronisya riyaran palapalan, o polong a kakahad no sera no Nauru 21.3 km2, o samimingay I polong no kitakit. [[Faylo:Flag of Nauru.svg|thumb|Flag of Nauru]] [[Faylo:Coat of arms of Nauru.svg|thumb|Coat of arms of Nauru]]  o dadahal no sera to, o ka’aloman no tamdaw to nani ikoren a misa’osi to polong a kitakit o sakatolo, caay ka hakowa ko katata’ang to Facikan(梵蒂岡) ato Monako(摩納哥)

 
Nauru Island under attack by Liberator bombers of the Seventh Air Force.
 
Location of Nauru

Itini i 0 32 S, 166 55 E, noOsiniya ko Nauru. Polong no sekalay i 21 sq km “saka 240 ko rayray no ngangan. ” “O sekalay no sera i, 21 sq km, no nanom a sekalay i, 0 sq km ” Polong i 9,591 ko tamdaw.

sera(土地) Masakilac ko sera o malo kakaomahen(農業) a sera 20%, Malo no kilakilangan(林業) a sera 0%, malo no roma to a sera 80%.

siyoto(首都) O [[[Yaren District]](雅連) ko Siyoto.

katomirengan no kitakit a romi’ad(國家紀念日) Pihiratengan no kitakit a romi’ad i sakacecay 31 a romi’ad.

O Sawara’an no kitakit(國家) anini i ci Baron Waqa(巴倫·瓦卡), patirengan(擔任) a romi’ad i 2013 a miheca(年) saka 6 folad saka 11 a romi’ad.

Likisi(歷史) mikawit

I ‘ayaw no 3000 a patek miheca iraay to a tayni mafolaw ko nani Mikulonisya ato Polinisya a tamdaw.[4] Itiya ira ko 12 ko niyaro’, oya itiraay I hata(fayafay) a fo’is 12 ko pohong o todongay nona 12 niyaro’. Itiya I 18 sici ira ko nani NiwCilan a kakeridan(sincyo) no tamina manengneng nira kona palapalaan, caay ka papina ko ma’araway a tamdaw ato ‘eli a loma’, o maan koni sa caka I faloco’en ningra sa ta’elif han ningra. Itiya to I 1798miheca o kakridan no tamina no Ikilis ci Yohani・Fuying macakat tono pala panganganen ningra to Lipahakay Riyaran Pala(Pleasant Island),sa onian sato ko malalafalafang to romaroma a kitakit. O kapah no Ikilis ci Wiliyam・Halis yo macakat tona pala I mapatesek I faloco’ ningra ko kakapah no kaying no itiniay,cifafahi ta palamit sato ko aro’ ningra itini, oya sa’ayaway a congton ci Linoy・Halis o teloc ni Wiliyam・Halis.

 
Nauruan-warrior-1880ers

I ‘ayaw no cecay a so’ot miheca misatapang ko Toic a micowat tala Masahadhaday Riyar,malamikowanan no Toic. 1900miheca pakahela ko matayalay no Ikilis to linkuang(磷礦), na onian sato ko kafalic no ‘orip no Nauru a tamdaw. Ona Linkuang hananay I o malohilyo(tahi) no panay ato losay.

I sakacecay a kalaloodan no kalokitakit I ma’eco no Awco(澳洲),toikor nani 1919miheca o mipolongan a mikowan no Awco,Ikilis ato NiwCilan. I sakatosa a kalaloodan no kalokitakit I o Dipon to ko maro’ay itini, sa tata’ang ko lolood itini, ‘aloman ko mapatayay.

Malaheci to ko sakatosa a lalood no kalokitakit, yamikowan Awco,Ikilis ato NiwCilan

‘odeng o pili’etan aca ko ifaloco’ay a mikakarkar to linkuang(磷礦),caay ka pisahalatelateng to ‘orip no Nauru a tamdaw. Talipa’elal to ko faloco’ no Nauru a tamdaw,I 1968miheca milekal to Niyahpikowan, alaen to a patikol koya linkuang(磷礦)nani kamay no Awco(澳洲). 1989miheca pakokoten no Nauru I Pisawkitan no Kalokitakit(國際法院) to nika apacang a midipot to taliyok palapalan[5]. 1999miheca malakapot no Linhoko ko Nauru.

 
linkuang(磷礦):The site of secondary mining of Phosphate rock in Nauru, 2007. Photo- Lorrie Graham (10729889683)

Palapalaan(地理) mikawit

O kaitiraan no Nauru I sa’etip no Masahadhaday Riyar, I katimol no sasifo’an kinis no cikiw to 42km, o hadahal no polong a sera i 21 km2 masa’araway ko faco. [[Faylo:Nauru satellite.jpg|thumb|Nauru satellite]] o matahepo’ay no linkuang(磷礦) a sera no kitakit 60%, awaay ko ‘alo,’edeng I katimol iraay ko cecay a kaheciday a fanaw.

 
Nani kakarayan a mikecor(Nauru satellite)

Ma’asiay tato ko pikakarkar to linkuang nika makari’ang ko 80% a sera no kitakit,oya pikakarkar halo riyar a makari’ang, 40% a kina’orip no riyar maselen no sota a mapatay.[6]nika awa no ‘alo sa awa ko nanom, sanga’ hananay ko tanko I tongroh no loma’ to sapisoped to ‘orad, ano o nini aca caacaay ko mama’edeng sa misanga’ ho tolo a sapipalananom to nanom no riyar. Adihay tato ko Linkuang caay ko nananomen ko nanom to kahecid, tatiih sapicefosen to losay.

Tamdaw(人口) mikawit

I 2006miheca o tamdaw no Nauru 9,265 tamdaw. Tada ma’asiay to ko pikarkar to Linkuang, malahedaw to I mapingko ko kaysya no Linkuang a malahedaw ko katayalan, laplap hanto a papinokay ko matayalay no Kiripas ato Tufaru 1500 ko tamdadaw.

O sowal no sifo I o sowal no Nauru,ira ko 96% no tamdaw ono Nauru a sowal ko sowal i loma’, I loma’ay aca ko kasomowal to Nauru, I papotal I o Ikilis ko sakasasowal. O tamdaw no Nauru 58% o Nauru,26% o nani fiyaway a riyaran pala,8% o Yoropa,8% o kaping.

O Pitooran (宗教) mikawit

O pitooran I tosa no kalitolo o Kristo, cecay no kalitolo o Tinsukyo, ira ho nani Arapiya a Pahaii Pitooran 10%, o saadihayay ko salikaka itini i polong a kitakit. O roma sato o mipaypayay 9%, 2.2% o Musulin. Pakitinien I kinpo a sarikec i mihaiay to paifaloco’ ko pitooran, nikawrira, milalangay to The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints ato Yihofa, oninian i sahetoay o Waylaw ko salikaka, matayalay i kaysya no Linkuang.[7]

Kyoiku(教育) mikawit

Ira ko 96% a tamdaw ko mafana’ay to tilid,nani 6 tahira I 15 ko mihecaan o caay ka papaysoen a nipacician papitilid, malepon konini I irara ho ko tosa miheca ko paifaloco’ sanay a pitilid.[8] Satimolan Masahadhaday Tata’angay Pitilidan iraay ko kapi a pitilidan itini, ya caho mapatireng kona pitilidan I tayra sanay I Auco ato NiwCilan a mitilid to tata’angay pitilidan.

Punka(文化) mikawit

O teloc no mikalicay to tamina no Mikulonisya ato Polinisya ko tamdaw no Nauru, o to’as nangra I iraay ko kimad to pakayniay to fafahiyan kawas ci Eijebong, o Buitani

i o ifalocoay a fangcalay pala. Itiyaho iraay ko12 kasasiromaroma no finacadan, nikawrira, I ‘ayaw cecay a so’ot miheca malahedaway to ko tosa a finacadan. To mihecahecan I 10folad 26romi’ad o pinokayan a romi’ad(Angam Day)hananay, o pika’acangan a romi’ad konini,nawhani, malepon ko sakatosa a lalood no polong a kitakit minokay nani cowacowa ko tamdaw no Nauru, I’ayaw nonini 1500 aca ko polong tamdaw no Nauru, ya ira to ko minokayay a tamdaw I satapang sa a matongal ko palo no tamdaw no kitakit.

Micepet to ‘ayam no riyar.Nano to’asan tahanini mado’edo ho ko cecay a pinangan no ‘orip, samatiya hato o ikisin no niyaro’ kona micepetay to ’ayam no riyar.

 
'Ayam no riyar:Common Noddy (Anous stolidus) -adult and chick

I piceleman no cidal talalawac no riyar ko fainayan,mitikokay to mipa’enoran a ka’ered,tahikeda ko ‘ayam matefad ta podpoden malokaka’enen.ci Safulo.

Pihapinangan a tilid(註解) mikawit

[1]Nauru. www.oceania.stosunki.pl. [2011年12月3日]. (原始內容存檔於2009年5月4日).[2] Nauru Department of Economic Development and Environment. 2003. First National Report To the United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD). Retrieved 2006-05-03. 網際網路檔案館的存檔,存檔日期2006-05-24.

[3] Nauru – Wyspa Miła. www.antoranz.net. [2010-02-01]. (原始內容存檔於2009-11-25).

[4] Nauru Department of Economic Development and Environment. 2003. First National Report To the United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD). Retrieved 2006-05-03. 網際網路檔案館的存檔,存檔日期2006-05-24.

[5] ICJ Pleadings, Oral Arguments, Documents, Case Concerning Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Australia) Application: Memorial of Nauru (January, 2004) ISBN 9789210709361 (United Nations, International Court of Justice)

[6] Republic of Nauru. 1999. Climate Change – Response. First National Communication – 1999 頁面存檔備份,存於網際網路檔案館. Under the United Nations Framework Convention on Climate Change, United Nations

[7]  Nauru. www.oceania.stosunki.pl. [2011年12月3日]. (原始內容存檔於2009年5月4日)

[8] US Department of State. 2003. International Religious Freedom Report 2003 – Nauru 頁面存檔備份,存於網際網路檔案館 URL accessed 2 May 2005.

makakafit i papotal(外部連接) mikawit