O pinangan no kodasing.(落花生的特徵) mikawit

O pinangan no kodasing i, matiya o kalitang ko pi ‘alaw ami ngengeng, o malengaway i sota’ matiya o kalorengos ko pi’alaw, nikaolira adihay ko heci nira mikihatiya to lamit i laloma’ no sela/sota’, matiya o kalitang a satosatosa sa amalacecay, ira ko toloay sepatiy amalacecay, ano fangcal kokalengawan nila a sera i, adihayay koka ciheci nira, o heci nira i manga’ayay a malo kakangenen, manga’ayay a sasimaleng ato kalomaamaan, sanaw maolahay ko tamdaw ami papaloma to kodasing, o kaolahan no kodasing a malengaw i, itiraay i safa^ded sanay ato so’metay a finacadan a sela. O sowal no pasowalay i, ano’ayaw to 1530 a mihecaan misalingato a mapacomod tani i Taywan nano o Potawya(葡萄牙) a tamdaw misalingato a patayni i Into(印度) ato Awmen(澳門), dodo sato i o Sipanya(西班牙) a tamdawan ko patayniay i Filiping(菲律賓), tiya mapacomod tayni i no holamma a niyalo’ tiya a talacowaco:wa a malopisak, nikaolira tono Oco(歐洲) a niyalo’ i, si^enaway sanaw caay kafangcal a mangengaw ko kodasing i tira, tono Amilika(美國) satohaw i, itini i 1800 amihecaan o kodasing i o nano sapaka^en to fafoy ato ‘ayam, dodo sato yamanikaw ko tamdaw to kaka^en i, halo tamdaw sato ami salingato a koma^en, sanaw saadihay sato ami sakakahad ami paloma to kodasing. Tonomita sato o Taywan(台灣) aca o Pangcah/’Amis i, caay kafokil to kodasing hananay, nanomamang tangasa i to’as ko pipapaloma to kodasing, nga’ayay a kaladatengen, nga’ayay a sapacamol i hemay to tolo no kaen, i ‘orip no mita caay to pakalasawad to kodasing a koma^en, lomasato ano irako lafang no loma’ i, aca ano mipalafang sato a taracoacoa i, manga’ayay a sali^pah a koma^en ko kodasing, ngalefeng to konoaniniay a tamdaw, o kodasing i o sasangaen to simal ato kasi ato kalomaamaan a kakaeneng.

Masamaanay ko rengaw no kodasing.(落花生是如何生長) mikawit

Mipaloma sato kodasing i, yananoheci nira mahelek ami siwka pawalien to ami ‘icang, likol sato mi’osaw to todongay to sapaloma, tiya mipohci to podac nira, ma^deng to ami sa’osi to sapaloma i, misongila’ to omah topi palomaan, tiya misatositosil topi palomaan, hatosatosa haan ami lafong i sota’ cecay lipa’ tosa a heci no kodasing, ola a kodasing i maolahay to so^metay a lomi’ad ama lengaw, awaay ko pipili’ topi palomaan, ano masamaanay to a sela ato sota, nga’ayay to ami paloma, o lengaw nira a takalaw i caay pakatafesiw to tosol no woo’, misalingato a malengaw masadak nani sota’ a lomahad, tangasa ikato’asan nira i, caay ka halafin mato’asay to, alatek tolo folad ma^deng to misalingato aci hana aci heci, sanaw cecay miheca i ma^den natosa ami siwka, sanaw adihay koma olahay a palomaay to kodasing, opipalomaan to kodasing i, itira i saka cecay tangasa i sakatolo a folad, ato i saka ^enem tangasa i siwa a folad, tonia mahelek ami paloma i malawod ko 40 alomi’ad misalingato to aci hana, mahelek to koka cihana nira i, maceker to kaya hana nira a pasayla i sota’, tiya amisalingato tangasa i 45~60 alomi’ad, ano matatodong ko cepa’ no sela i, fangcal koka ciheci nira, dodo sato malawod ko tosa a folad, misatapang to totayal ami satapang mifi^enot to kodasing. Ano caay patatodong to lomi’ad ami siwka i, ano malatar mili’ayaw kopi siwka i, caay ka^deng ko ‘ikis caay kafangcal, ano maosoy talalikol kopi siwka i, caay to kafangcal a fi^enoten, hatilaay ko misakodasingay.

Samaneng a misaadihay a paloma to kodasing(如何大量生產花生) mikawit

Sa’ayaw hawi cecay miheca nacecay amipaloma nacecay ami kodasing, ano mo^ep pawti ko kodasing i mi’osaw to cecay powti to todongay o sapaloma, ano hakowa ko kakahad no omah i, hatilaay ko pipatatodong ami paloma to kodasing, o kakahad no omah kopi ‘alawan to pipatatodong ami paloma to hakowaay ko kaadihay nomi palomaan, likorsato ira ko tasa miheca natolo ami kodasing, lomasa cecay miheca natosa ami kodasing, aca natolo ami kodasing, itiraay ko saka adihay no kodasing, iraay kono kacihelangan a kodasing, iraay kono kasi^enawan a kodasing, lomasato i iraay ko kakakotaykotay to panay aca o koga ato kalomaamaan ama cacaliw ami paloma to kodasing, ano itini i macacamolay to tafok a sata’ a paloma i tadafongcalay, nawhani i la^enoay no sota’ ko heci no kodasing, ano misiwka sato i fangcalay a fi’enoten, maolahay ko kodasing to hatilaay a sera ato sota’ ano ga’ay i itini i so^metay a lomi’ad, matatodong ko cepa’ no sera o tadafangcalay ko lengaw ato kaciheci no kosasing, lomasato nawhani maolah ko kalofawo ato topi/’ayam ami kali’ang to rengaw no kodasing, sanaw lalideng ami liso’ ami simaw tiya caay ka kali’ang ko rengaw nora kodasing, itilaay sanaw matini ko saka adihay no pisiwka to kosasing.

O saka tadamaan no kodasing.(落花生的經濟價值) mikawit

O kodasing hananay i, caay ka ^edengay a kalo kaka^enen aca, manga’ayay a sasimalen to simal no sapi tangtang to kalodateng ato kalomama:an, o sadak no simal nira tangasa i 45%-50% koka adihay, mikikaka to kalitang 14%-16%, itini i polong no kakokoka(各國) to misanga’an to simal no kodasing to mihecahecaan i, pakaaraay to 520 a ^mangan no ^tong(噸) a dadoy no simal, aca tora nahetecan tora heci no kodasing i, o sasangaen to sapakaen to fafoy aca to kalo’ayam, lomasato iraay komi sangaay to masamaamaanay a kasikasian, sanaw okodasing hananay itini i ‘orip no tamdamdaw i caay ko mamalasawad, nanoto’as tangasa imatini, ano i ‘orip to nomita o Pangcah/’Amis, aca i polong no Taywan, ngalefen tono Kaholaman a tamdaw, tada maolahay to kodasing.

Polong tosasowaleng to kodasing.(綜述落花生) mikawit

1、Adihayay ko kasasilomaloma no kodasing, macakat to kofana’ no tamdaw ami sanga’ to sapaloma, irakoya Yiayo 22,

551(粵油22,551)、sanyo 3(汕油3)、enha 1(恩花1)、canto 2(戰鬥2)、congha 17(中花17) hananay, sanaw soligaen ko

pipili’ ami poloma.

2、Anomipaloma i mihapinang to matatodongay a lomi’ad ato omah topipalomaan, nawhani ano caay katatodong kopipaloma,

caay kafangcal kolengaw, caay kafangcal koka ciheci nira.

3、Anomahelek ami paloma i, songiraen ami dipo kolengaw nira, nawhani kalamkam a malengaw ko semot/lengos ami

kihatiya to kodasing, lomasato, adihay ko kalofawo ato ‘ayam/topi ami kali’ang.

4、Patatongonen kopi poliyaw ato sapayio ami fongsa tiya caay ka kalingan ko lengaw nira.

5、Malaod koka cihecian nira, mafana’ ami patatodong topi siwkakan ami fi’enot, ano matafesiw toko pisiwkakan i, ranikayay

a malengaw koya heci nira i sera/sota’, caay to kangaay a siwkaken.

6、Mahelek ami siwka i, mipawali ami ‘icang, ma^deng toko ‘icang nira tiya manga’ay a solimeteng ami pacakay.

(Siwkolan Pangchah/‘Amis Suman)


《參考資料》 《科學發展》2016年10月,526期,16 ~ 21頁