Kolas Mahengheng

Kolas Mahengheng (古拉斯‧馬亨亨)

I 1852 a miheccaan itira i ’Anasolay a hofocen ci Kolas Mahengheng, I 1911 a mihecaan itira i Falangaw a mapatay ci Kolas Mahengheng, Ci Kolas Mahengheng ko misatapangay to sakanga’ayaw no Falangaw. O tadangangan nira kora ci Kolas, o cimil nira kora ci Maheng. Sowal sa ko finawlan, ta’angayay ko tatiregnan nira, o ngiha nira i ato^ kakerengay, mansa ci Kolas Mahengheng han no finawlan.

Kina pina a mafolaw ko finawlan, tahira i 1875 a mihecaan malakakitaan ci Kolas Mahengheng i, na cowa to kalinah ko finawlan i Falanaw. I tiya ho i, marariday a malali’ang ko Falangaw ato Piwma. Misanga ko finawlan to tolo a sarefongan, sepat a tatekasan, lima a sefi , o hasakasa’opoan no finawlan, o sapitapal, sapisefel to ’ada, masasowal haca to Piwma to sakanganga’ayaw no finawlan, matata’os, nga’ay cato kalacongicongis, kala’afa’afas, kangangayaw.

I 1877 a mihecaan, macacongis ko Lidaw ato Teroko, tahiraay ci Kolas Mahengheng a miwakay, ma’alaw no niyaro’ ko rakat ni Mahengheng i, mahemek mitooray tayra, maherekto a miwakay i, lapohapohay sanay ko kasaniyaro’ a pakaen to epah, pinaayto a folad a milafin i kasaniyaniyaro’ to hemek nira, ta tahaloma’ i Falanaw.

I 1883 a mihecaan, malawlaw ko i tokotokosay a 'Amis to pisefeng no Maowan, sapitodohaw sanay ko 'Amis to tokos no Manowan, tayra aca ci Kolas Mahengheng a miwakay, yo matata’os ko ’Amis ato Manowan i tira i Takatay. I 1888 a mihecaan, miwakay ci Kolas Mahengheng to pi’odot no Tangafolan to Piwma, herek to i, mitatoy to sapakaolah koya mipacoyakay no Piwma ci 潘骨力 a misi’ayaw ci Kolas Mahenghengan.

I 1895 a mihecaan misatapang ko Dipon a mikowan(mirikec) to Taywan, maherek itira i etip no Taywan a mirikec ko sofitay no Dipon i, pasitimol ko rakat a tatayra i kawali, mitaelif i 屏東 i, patadoen ni 潘文杰 o kakitaan no niyaro’ a milociyang to finawlan no Posongay a mihakelong to Dipon.

Toya mihecaan i, o tapang no sofitay no Kowapin 劉德杓mihalaka to sapilo’odaw to Dipon, mipacafay ci 潘文杰to tapang no Dipon a milociyang to finawlan no Yin-co-min a milo’od to Kowapin. Keriden ni Kolas Mahengheng ko kapah no Falangaw, makakomod to Piwma a misi’ayaw to Kowapin, matapi’ koya naika’amisay a sofitay no Kowapin. Kalitosato no mihecaan i, pakaenen no Dipon ko Yin-co-min o todongto no kelang.

I 1900 a mihecaan, mirakat ko tapang 相良長剛 to kasaniyaniyaro’, tahidangen nira ci Kolas Mahengheng a mihakelong, ta awa ko mili’angay. Talacowacowa ko mira i, malotapang hananay no finawlan a militemoh. Tahira i Tafalong ato Fata’an i, mipalanga’ay to Tafalong ato Fata’an a mifalah to tatiihay a raraw. Namisatapang a mikowan ko Dipon to Taywan i, paci^ci sa mipohay to mamisakoli a kapah no niyaro’, a mipalalan, amekang, ponkang, minato, mikilang, mifakeloh, misaloma’. Lasawad sato ko sakatayraaw i omah, riyal tokos, ora hanto i, awa aca ko lifon, mansa liyang sato ko finawlan.

I 1908 a mihecaan, malalood ko Cikasoan ato Dipon, tayra ci Kolas Mahengheng a miwakay, ta malowan ko mapatayay nora kalalo^od.

I 1911 a mihecaan, caay to pakaemet ko Madawdaw, Turik ato pasawaliay a ’Amis to pisamsam no Dipon, toya sakapito a folad, misatapang to a miliyang a milo^od ko ’Amis to Dipon. Kanatosaay ci Kolas Mahengheng tayra a miwakay, cowa to kalalang kora tao, i sakafalo a folad mahapinangto a mamakita ko ’Amis, ta papisowalen no tao ci Maheng to Dipon, to “o kami ko makitaay a milo^od” . ’Ara han i, malitengayto ci Kolas Mahengheng adaday ko mila, matalaw ko mila toni kaadihay no mapatayay i kalaloolood , tahidangen nira ko kapah a mi’orong miraan a tayra i karaloodan a masasowal to kincat no Dipon. Mahemekay ko Dipon to pinangan ato demak ni Kolas Mahengheng i tiya ho, mansa hateltel sato ko Dipon a milo^od.

Maolahay a mipatado to kanga’ayan ci Kolas Mahengheng, mirakat to kasaniyaro'aro’ misaysay to kalacongicongis, saka mafana’ ko cimacima no sawaliay a ’Amis cingraan. Maherk a misaysay toya demak (成廣澳事件) i, ^nem polo’ ko mihecaan ningra, laocep sanay ko adada ningra, horirek sanay to ko ’orip ningra.

2000 a mihecaan, pangangan hananay no Posong ko lalan to ngangan ni Kolas Mahengheng, nga’ay caka tawal ita ci Kolas Mahengheng o sanay.

Farangaw 'Amis

Nano 1852 tangasa i 1911 ko ’orip ni Kolas Mahengheng. O kakitaan no Falangaw cira it:ya ho. Ci Kolas ko tadangangan nira, ora Mahengheng a ngangan i, o piala to lahengheng sanay ko sasela’an nira, mansa singangan cira to “Mahengheng”. I 2000 a mihecaan i, makahi ko Sey-fo no Posong a mipangangan toya lalan sakatayra i siyataw no kasolin to “Mahengheng” a ta’angayay a lalan, hatala’oyan to narorayan ni Mahengheng to tayal no niyaro’ itiya ho.

Pasawalian 'Amis

“Ci Kolas Mahengheng nai 1852~1911”, kahofocan nira i “1852 a mihecaan” Ngangasolan hananay a niyaro’ “Itini i Cipon no Posong ato salaed no Apaporo a lotok anini.” mapatay i “1911 a mihecaan” niyaro no Falangaw, o mipalowaday to Falangaw a tamdaw. Tada ngangan nira i ci Kolas, no rayray a sowal no finacadan i, tata’ak takaraw ko tatirengan nira, caciyaw sa tata’ang ko ngiha, saka Mahengheng han mato “Soni no safolaw hong hong hong, roma i, mato soni no keleng” sanay ko patinako no finacadan i cingraan.

Itiya ho kinapinapinaay mafafolaw malinah itini to i 1878 a miheca malakakitaan to no niyaro’ ci Mahengheng sa ira to ko aniniay a niyaro’ no Falangaw, itiya ho itira i katelang naniyaro’an sa honihoni sa malala’is to Piyoma ko finacadan, orasaka tora falohay paniyaro’an no Falangaw mapatireng ko tolo a fokoko, sepat ko pikacawan, lima ko sefi no fa’inayan, mato o pohong no kolong haysa, sakangaay a mifolaw, roma i mikilim to sakangay to niyaro’ no Piyoma a niyaro’, matatelek to sakaca pingayaw ato kalala’is.

Itini i 1877 a miheca, malala’is ko Lidaw ato Teloko no Kalingko, mafana’ ci Kolas Mahengheng tangsol to tayra pakayakay a miwaray, mitaelif to kasa niyaro’ maemin mihamham mitoor a tayra, maherek miwaray cingra, latahidangay han to no kasa niyaro’ pataheka a malafi, safolad sa i lalan ta tahira i Falangaw a niyaro’.

I 1888 a miheca, i saetip a kasaniyaro’, ira ko lihaf sa honihoni han no Iwatan mirawraw misamsam to fafahiyan, sapilengatan a micorah to lotok, paliyaw ho ci Kolas Mahengheng tayra miwaray, itira i Takatay a pala mikayki pasasonga’ay.

I 1888 a miheca, maherek miwaray ci Kolas Mahengheng to pifolaw no Tangfolan to safitay cing-pin i Piyoma a demak, o tongsu itiraay i Piyoma ci Pakoli(潘骨力) mihawikid to sapiaray milongoc to sakasaso’araw ci Kolasan Mahengheng.

I 1895 a miheca maala to no Dipong misatapang to mikomod to Taywan, masalof to ko i saetipay a sa’etal, tangsol to mihalaka nai Pin-tong masiyor micomod tayni i sawali a etal o Posong, makafana’ no safitay no Dipong micoker ko tomok no Palidaw ci 潘文杰, saka ci 潘文杰 to ko pakayakayay tayni i Posong i kasaniyaro’ no Yincomin, nanay pasayni a mihai o Dipong to ko mamikomod. Toyaan a mihecaan, cifo’isay a safitay no cing-pin ci 劉德杓 milikakawa sapicoa’angan to Dipong, mafana’ ci 潘文杰 tangsol to tayra mahakelong to tapang itiraay i Palidaw, tayni somowal i kasaniyaro’ no Yincomin milisaot, micapopo to safitay ni 劉德杓, ci Kolas Mahengheng mikerid ato kapah no Piyoma, itini to i Tinkoli no Kang-cang pakalowid toya pasitimolay a milaliw a safitay no cing-pin, toya sakaenem a folad, itiniay i Palidaw a tapang no Dipong ci 相良長綱 pataheka pakalafi misayal to roray no mifolaw a tamdaw.

1900 a mihecaan, tapang no itiraay i Palidaw ci 相良長綱 tayra i kasa niyaro’, tahidangen nira ci Kolas Mahengheng papitoor, patada to ano ira ko mamirawraway, tahira i katahiraan, maemin minengneng to pising ni Kolas Mahengheng, malatadamaanay to a lafang cingra, toya rakat tayra ho i Fata’an ato Tafalong malakayakay mitedal misanga’ay to kasasiintel no niyaro’. Nika na misatapang ko Dipong mikomod mikowan to Taywan, sahonihoni sa mitahidang pasaopo to kapah no kasaniyaro’ no pasawali a Pangcah, matayal to karetengay a tayal misakoli, mipatireng to pasawali a ’etal to sakafangcal no aniniay a saka’orip, mato mipalalan, misanga’ to kayakay, pananoman, pongkang, minato, saki no safitay a tayal, mikilang, mifokeloh, misaekim ato patireng to loma’ hatiniay ko tayal, onini i macara to ko tayal ko ’orip no loma’, roma i, ’idepet mimin ko palifong to matayalay, maka’osi to ko pinangan, paherekan to adihay to ko micoa’angay a demak masadak. 1908 a mihecaan itini Cikasoan a rawraw, matalaw ci Kolas Mahengheng to kacowatan no demak, tayra ho pakayakay a miwaray, mala sakalowan no mapatayay a tamdaw itiya.

1911 a miheca, itini i Madawdaw, Torik tapangan no pasawali a niyaro’ no Pangcah, caay to pakahadidi to pilokes, pisamsam, toya mihecaan saka pito a folad, malangto to ko “成廣澳sanay a demak”, kinatosa ci Kolas Mahengheng tayra a miwaray, nika caay to kafilo a milalang, saka toya sakafalo a folad mahapinang to ko kalowid no Pangcah, ci Kolas Mahengheng to ko masaaliay to Dipong papitolas, itiya i mato’as to ci Kolas mahengheng mafoti’ay to i kafotian adada, o saka cakacowat koni a demak mahaopaw ko romaroma nasa sa, saopo han to ko kapah papililid ci Kolas Mahenghengan tangsolen to patayra i kafafolawan malakayakay miwaray ato imeng no Dipong, o piaray no faloco’ no imeng itiya ho ko paini ato faloco’ nira, sa hai sato ko Dipon cato kacowat sakahemaw sato ko naikoran a demak.

Wata ko faloco’ ni Kolas Mahengheng to sakifinawlan a demak, mirarakat top kasaniyaro’ miwaray to kalala’is no demak, malasaka cingangan to itini i pasawali a niyaro’ no Pangcah, malaheci nira koya pakayniay to “成廣澳sanay a demak” to cecay a folad, mataring to ko roray malasaka adada to no tireng nira, enem polo’ ko mihecaan nira mapatay to. 2000 a mihecaan, o sapita’ongaw to ilol i cingraan, itini i Posong, ala han ko ngangan nira pangangan toni a lalan “Mahengheng a lalan” han.

Pi’arawan to lakaw

• 台灣原住民族歷史語言文化大辭典
• 政權交替中的勇士馬亨亨
• 李景崇，1998，《阿美族歷史》，臺北：師大書苑。
• 黄宣衞，2008，《阿美族》，臺北：三民。
• 達西烏拉彎‧畢馬，2001，《臺灣的原住民 : 阿美族》，臺北：臺原。