Hata no Monako

Monaco (摩納哥) mikawit

Monaco kitakit mikawit

(France: Principauté de Monaco; Monaco sowal: Principatu de Múnegu; Oak sowal: Principat de Mónegue), roma sowal Monaco hongti kitakit, Monaco, o cecay i kaetipay no Europe ato katimolay Europe a lekatep niyaro’. I katimolay no France ko Monaco, mililisay to riyar no Tenokay riyar, o ka’amis, kaetip, kawali o France ko mitaliyokay, o nano katelangay a niyaro’ ato ikoray nipatirengan liyok a malakapot. O sa’adihayay ko tamdaw i hekala kitakit, o mimingay a kitakit ato lekatep ko Monaco, o kicay militado to nai Monte Carlo Casino ato mirarakatay ko sakaira no kicay. O Monaco o Hontian Rikec a kitakit, sawara'an o hongti no Monaco. I ’ayaw Monaco caay pilisata to finawlan a kitakit ko Monaco, o pilaliwan to sata a kakarayan a han ko pangangan.

 
Kaitiraan no Monako

Likisi (歷史) mikawit

Monaco a ngangan no niyaro’ nai ’ayaway ni Yis to 6 sici-Monoico (Monoikos). Midotoc to no kawasan sowal no Greece, kasasowalen ta’akay tamdaw ci Hercules micafer itini, orasaka o Fox tamdaw itini patireng to samiyay pipacakatan ni Hercules, sacisowal sa “Monoikos” (Greece sowal: Μόνοικος, misikeday a loma’ ano eca pipacakatang to kawas), nanoya malangangan to no itiniay.

Monaco i 1215 miheca miliyaw mala no Genoa micingcingan a mapatireng. Nai 1297 miheca, tona Francois Grimaldi misimed to tiring mala no Franciscan a monk (I Itali a sowal monaco) micingcing midipot toya fokeloh piki’adingan, Monaco itira sa i Grimaldi a mikowanay a loma’, dengan i 1793 miheca tangasa 1814 miheca, masa’et ni Napoleon saka cecay hongti a kitakit ko Monaco. I 1815 miheca tangasa 1860 miheca, Vienna lomaocan mitoro’ to Monaco o Sardinia hongti kitakit (ikor mala no Italia hongti kitakit) a midipotan kitakit, tangasa i 1861 miheca, Monaco a salongoc pakayni i France- Monaco tatonekan mapasongila’.

Faylo:National Council (Monaco).jpg
Kalomaocan no kitakit no Monako

I 1911 miheca ’ayaw saka cecay kimpo mapasadak mihapiw, o hongti no Monaco o satakaraway a mikowanay itiya. I 1918 miheca 7 folad, masasitilid to cecay a tatonekan, tatonekan midotoc to no France saka tolo nikapolongan kitakit i Monaco tatodong midipot. Onini a tatonekan matilid i “Versailles kakaketonan”, o Monaco a dademaken midoedo to no France a sici, sofitay ato kicay a kinaira mipatodong. I 1919 miheca milecad to France masasitilid to tatonekan midoedo, ano ira ko tatapangan no kitakit a mapatay awaay ko fainayan a teloc, o Monaco micamol to France. Tasaay kitakit i 2002 miheca miliyaw to fa^elohay a tatonekan, tona awaay ko mamidotoc to tapang no kitakit, o Monaco oyana to misiikeday kitakit, o France midoedo padamso to sapitena’. Saka 2 kalaloodan no hekal i 1940 miheca 6 folad France ikor no kapidah o Italia citodong to France Italy la’ed a sa’etal, masasi’ingir ko Monaco ato Italy. I 1942 miheca 11 folad, nawhani o lekatep a sofitay micalap to ka’amisay Africa, o Monaco macingcing no sofitay no Italy ko Monaco, i 1943 miheca katapi’an no Italy miliyas to Monaco. I 1944 miheca o lekatep sofitay mipalowad to Monaco.

Rainier saka tolo hongti i 1949 miheca nai akong ci Louis saka tosa mapatay midotoc to kalahongti. I 1962 miheca mihapiw to cecay fa^elohay kimpo, mapalasawad to pipatay a tofoc, midama to sakanga’ay no fafahiyan misingkiw, patireng to satakaraway hoying mipatodong to sapakonira notamdaw. I 1993 miheca, Monaco malakapot to Linhoko, citodong to sapisingkiw a salngoc.

I 2005 miheca 3 folad 31 romi’ad, nawhani ci Rainier saka tolo hongti halafin ko kafoti’ to adada, o wawa ci Albert miteka citodong to sadama to dademaken. I 2005 miheca 4 folad 6 romi’ad Rainier hongti mapatay, ci Albert midotoc, mala Albert saka tosa. Ci Albert saka tosa i 2005 miheca 7 folad 12 romi’ad malaheci ko kalamikowanay to Monaco, o katomireng ningra a kacitodongan itira i pidemakan to mama ci Rainier saka tolo hongti a kiwkay. Kinatosaay ko pipatirengan cingraan, o cecay i 2005 miheca 11 folad 9 romi’ad midemak.

Sici (政治) mikawit

Aniniay Monaco nao hongti no Monaco ci Albert saka tosa ko mikowanay, o cecay Hontian Rikec a kitakit.

Monaco nai 1911 mihecaan midemak to Hontian Rikec, o hongti ko tatapangan no kitakit. O citodongay midemakay nao laloma’an nokitakit ko mikeriday to sepatay a wiyyinhuy no sifo. Kakeridan no laloma’an o hongti nai France sifo patorodan a mipili’an to cacitodong. Midotoc to 1962 mihecaan kimpo nitonekan, citodongay kakeridan ato cecayay ko pikaykian faco no kitakit kalomaocan (Monaco lomaocan) a la’isal a ’icel. Oni a pirikecan citodongay 24 ko tamdaw pakayni to nisingkiwan a ngangan, 5 miheca ko rekad.

I kasaniyaro’ a dademaken o kapolongan kalomaocan ko mikowanay no Monaco. Kapolongan kalomaocan ira ko 15 a nisingkiwan tamdaw malakapot, o siciciw ko mikeriday to saopo.

Palapalaan (地理) mikawit

Saka’amisan no tenokay riyar ko Monaco, ma’ekakay farawfaw ko romi’ad, macidal to mihecaan, o nano tenokay riyar ko romi’ad. Polong no kitakit maliyokay no France ko kawali katimol a riyar to nano Alps kanatal, paseraan kawali kaetip karaya’ 3,500 cm, saromotay 200 m, o dadahal 208 kongcin (2.08 pinfang kongli, i safa no kongyin no New York ko kamiming), polong no hekal sakatosa mimingay kitakit, samimingay a kaying no Linhoko, limaay to cecay o niselenan misadadahal to sera ko riyar, mapatirengm ko madapicay rarakatan a tamina-Fontvieille minato ato Hekule minato. Liyok no Monaco awaay ko ’alo ato ta’akay fanaw, takaraw no lotok 164.4cm, i masa’apilisay sera.

Kafafalifalic no romi’ad (氣候) mikawit

O nano Tenokay riyar ko romi’ad no Monaco (misiked to romi’ad: Csa), nano riyar a romi’ad (Cfb) ato fa’edet so’emetay romi’ad (Cfa), kaciherangan falawfaway fo’edasay, kasienawan lietec kala’orar[1]. Kamoko’ ko romi’ad no kaciherangan, herek no lahok caay ka faedet (mahemhem caay kataelif ko 30˚C), nawhani caay pitolas ko no riyar a fali, mahemhem ko romi’ad. Oroma sato, nahani kaciherangan a hemhem no riyar takaraw, saka o dadaya maso^emetay. Ta, kaciherangan caay ka isafa no 20˚C. kasienawan talifahalan ci koli ato matefad ko so^eda, mo^etep miheca kinacecay tosa matefo[2] [3] I 2018 miheca 2 folad 27 romi’ad, Monaco ato Monte Carlo matefad ko so^eda itiya.[4]

Monaco(salongan sa’osi 1981–2010, masasiromaay sa’osi 1966–anini) [papolong]
Folad 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Mihecaan
Likisi ’akawan farawfaw °C(°F) 19.9

(67.8)

23.2

(73.8)

25.6

(78.1)

26.2

(79.2)

30.3

(86.5)

32.5

(90.5)

34.4

(93.9)

34.5

(94.1)

33.1

(91.6)

29.0

(84.2)

25.0

(77.0)

22.3

(72.1)

34.5

(94.1)

Salongan

farawfaw

°C(°F)

13.0

(55.4)

13.0

(55.4)

14.9

(58.8)

16.7

(62.1)

20.4

(68.7)

23.7

(74.7)

26.6

(79.9)

26.9

(80.4)

24.0

(75.2)

20.6

(69.1)

16.5

(61.7)

13.9

(57.0)

19.2

(66.6)

Romi’ad farawfaw °C(°F) 10.2

(50.4)

10.2

(50.4)

12.0

(53.6)

13.8

(56.8)

17.5

(63.5)

20.9

(69.6)

23.8

(74.8)

24.2

(75.6)

21.1

(70.0)

17.9

(64.2)

13.8

(56.8)

11.2

(52.2)

16.4

(61.5)

Salongan

Tefaday

Farawfaw

°C (°F)

7.4

(45.3)

7.4

(45.3)

9.1

(48.4)

10.9

(51.6)

14.6

(58.3)

18.0

(64.4)

21.0

(69.8)

21.4

(70.5)

18.3

(64.9)

15.2

(59.4)

11.2

(52.2)

8.5

(47.3)

13.6

(56.5)

Likisi Tefaday

Farawfaw °C(°F)

−3.1

(26.4)

−5.2

(22.6)

−3.1

(26.4)

3.8

(38.8)

7.5

(45.5)

9.0

(48.2)

10.5

(50.9)

12.4

(54.3)

10.5

(50.9)

6.5

(43.7)

1.6

(34.9)

−1.0

(30.2)

−5.2

(22.6)

Salongan

ka’orad

mm(in)

67.7

(2.67)

48.4

(1.91)

41.2

(1.62)

71.3

(2.81)

49.0

(1.93)

32.6

(1.28)

13.7

(0.54)

26.5

(1.04)

72.5

(2.85)

128.7

(5.07)

103.2

(4.06)

88.8

(3.50)

743.6

(29.28)

Salongan

katefad

romi’ad

(≥ 1.0 mm)

6.0 4.9 4.5 7.3 5.5 4.1 1.7 2.5 5.1 7.3 7.1 6.5 62.4
Folad romi’ad toki 149.8 158.9 185.5 210.0 248.1 281.1 329.3 296.7 224.7 199.0 155.2 136.5 2,574.7
Pakayraan sa’osi 1:Météo France[5]
Pakayraan sa’osi 2:Monaco website (sun only)[6]

Kicay (經濟) mikawit

O sakaira no micomoday no Monaco o mirarakatay; mihecaan aloman ko tamdaw masolotay no Monaco tayni i casino mipakiyaw ato kanga’ay no romi’ad. I 2001 miheca, fa^elohay patirengan masadadahal tominato, malopikateran no mirarakatay tamina. Itiya comahad to kicay no Monaco, nai pipakiyaw, pirarakat ato kinko a katayalan, o kitakit sai patadoay ato mimingay demak, ’akawangay ko sadopoc, awaay ko mikaditay kikayan a kasasiroma no pikalali’acaan saka cowat.

Caay pisateked ko sifo milisata to tamdaw. Nawhani caay ka’alman ko tamdaw no kitakit, adihayay to sakikapolongan tekedan no sifo citodong, halo yofingkyok, tingwa a patado. Anini tingwa no Monaco o Tatong tingpokyok ko citodongay to 49% masa’isal, sifo cisa’isal to 45%, ira ho ko kingko no Monaco (Compagnie Monégasque de Banque) citodong to 6% sa’isal. Takaraw ko saki’orip no Monaco, matiya to ingataay tokay no France.

Awaay ko no tekedan a sata a demak masolot ko alomanay tamdaw a sapiliyasan to pilisata a cidafongay malinah tayni, saheto o Europe kitakit a tamdaw, pakayra i papotalay no Monaco a cisiya ko sakapili’etan to micomoday; tadamaanay tamdaw pakayni i F1 kalalifet no tosiya masolot ko alomanay minengneng, nikawrira alomanay mali’acaay tamdaw ko malinahay. I 1865 miheca patireng to Monte Carlo casino saka comahad nai pakoyocay malacidafongay to a kitakit.

Caay ko cefang no Europe lekatep ko Monaco, nikawrira pakayni i France a kalisata a lekatep ko pihakitiya to France no payso-Europeyin. O Monaco ato Europe lekatep ira ko masasiketay a calay. Monaco citodong to misanga’ay to payci no Europe, i payci no kitakit mapatodong ko pisafaco no Monaco a salongoc.

Polong no cikiw samatekesay loma’ itini i kafekang no Agel lotok mapatireng ko ta’akay La Villa a loma’, o kaitira patireng pala, talacowa 158 pinfang cm ko dadahal, nika misi’ayaw to katimolay no France riyar a tataparan, mala o samakapahay a tataparan a loma’, o ni a loma’ i 2017 mihecaan 2.56 walwalan Amilika payso ko pipa’aca, kasacecay no pinfang cm 162 ’ofad Amilika payso ko ’aca nira.

Karomatan lalan (交通) mikawit

Awaay ko kasakitakit hikokiciw no Monaco, palinata i Nice langdaway riyar a hikokiciw (Aéroport Nice Côte d'Azur). Nai hikokiciw tangasa i Monaco maci midakaw to Nice faso 110 calay (pahiceraan o MENTON), tatenokan no Nice maci ira ko 100 calay faso tangasa i Monaco (paherekan no faso i MENTON), 40 ko fen no rakat. 110 calay a sakalic kipo 22 Europe payso, cecayay miheca a paya patikoay paya 33 Europe payso. Manga’ay midakaw to no France kitakit marar (SNCF) cinamalay, nai Nice ko rowad salongan 15 ko fen tangasa i Monte Carlo no Monaco a syataw.

Monacosi a sakaromakat pakafasoay, 5 k calay to kasasicofel ko rakat i maci, 2 Europe payso ko cecay tamdaw (ira ko masaromi’aday paya 5 Europe payso manga’ay mipili’), calay no lalan:

Route 1 : Monaco Ville - Saint Roman - Monaco Ville

Route 2 : Monaco Ville - Jardin Exotique - Monaco Ville

Route 4 : Condamine - Saint Roman - Condamine

Route 5 : Fontvieille - Hôpital - Fontvieille

Route 6 : Fontvieille - Larvotto - Fontvieille

Nawhani o ledef nomaci mililisay to lotok patireng, laloma’ no maci sa’etal mapatireng ko pakilaenoay lalan no tamdaw ato kapolongan pikalican macakat malokelon, sakanga’ay no tamdaw romakat tayra i tarepatan[7][8][9].

Tamdaw (人口) mikawit

O samadadiecay ko tamdaw i aniniay hekal ko Monaco kitakit, halafinay maro’ a tamdaw ira ko 32,020 tamdaw, toni 6,089 o Monaco kitakit a tamdaw. O itiniay kitakit no Monaco a tamdaw malasaawaayay, mahaenay tamdaw i hekal awaay i kasakitakit manengneng. Sa’alomanay maro’ o France tamdaw, ira ko 32%, sakatosa o Italy tamdaw, ira ko 20%, o nano Monaco tamdaw 19% ko tamdaw, osaw 29% tamdaw nai 125 a kasakitakit a mafolaway malakapot, mahaenay tamdaw mala o kasakitakit ko tamdaw no Monaco.

Monaco tamdaw ato citodongay o sata’akay ko yimong ’icalay. Samimingay i hekal a kitakit ko Monaco, sakatosa o Vatican.

France a sowal dengan sowal no Monaco kitakit, nika misano Inkiris, Italy sowal ato masasowal to no Monaco a sowal (Liguria sowal napela’an). Mafana’ay to tilid 99%. Loma Tingsokiw koniketonan no kitakit, salongan 90% ko tamdaw, nai Tingsokiw Monaco citodongay mikowan, nika Monaco kimpo pa’ading to romaroma a mitooray a mapakonira.

Kiwiko (教育) mikawit

Kaemangay ato tenokay mitiliday

Mo^etep ko no Monaco kitakit a pitilidan, tosa ko midamaan a Kaemangay pitilidan ato cecay kasakitakit pitilidan.

Kakoyin ato daykako

Dengan o kasakitakit daykako ko laloma’ay no kitakit a daykako no Monaco, o Inkiris a sowal ko sapipasifana’, patodong i kalali’acaan calay ko pinanam.

Onto (體育) mikawit

Monaco o sakatadamaan o F1 malalifetay to tosiya, i madi’ecay lalan ko kalalifetan a cingang i hekal.

Ponka (文化) mikawit

Kakaenen (飲食) mikawit

Pirarakatan (旅遊) mikawit

Tadamaan ko fotingan no Monaco, o cecay hongti no Monaco ko patirengay. Pakayraen i masatono’ay i riyar ko pisanga’. Kasacecay tingroh o pinengnengan no mirarakatay tamdaw minengneng to kasasiroma no i lalinikay no riyar a maamaan ma’oripay.

Malikiday ponka (流行文化) mikawit

Pinengnengan tilid. (參考文獻) mikawit

1. Monaco weather, climate and geography. web.archive.org. 2012-08-21 [2020-03-11]. nano nina’angan

tilid i 2012-08-21.

2. Jilly. Snow in Casino Square!. [2020-03-11]. (nano nina’angan tilid i 2013-01-16).

3. Climate. www.visitmonaco.com. [2020-03-11]. (nano nina’angan tilid i 2021-03-23).

4. "In Pictures: French Riviera hit by snowfall". www.thelocal.fr. [2020-03-11]. (nano nina’angan tilid i 2018-08-12).

5. Monaco (99) (PDF). Fiche Climatologique: Statistiques 1981–2010 et records. Meteo France. [26 February 2018]. (nano nina’angan (PDF) tilid i 27 February 2018) (France sowal).

6. Climatological information for Monaco. Monaco Tourist Authority. [2 March 2018]. (nano nina’angan tilid i 2 March 2018) (France sowal).

7. Nice langdaway riyar sa’etal faso calay a tilid. [2013-08-07]. (nano nina’angan tilid i 2014-06-17).

8. Monaco pirarakatan calay. [2013-08-07]. (nano nina’angan tilid i 2021-03-23).

9. Monacofaso calay a tilid. [2013-08-07]. (nano nina’angan tilid i 2020-05-11).





Monaco(摩納哥)

 
Flag of Monaco
 
Location of  Monaco  (green)in Europe  (green & dark grey)

Itini i 43 44 N, 7 24 E, noYoropi ko Monaco. Polong no sekalay i 2 sq km “saka 254 ko rayray no ngangan. ” “O sekalay no sera i, 2 sq km, no nanom a sekalay i, 0 sq km ” Polong i 30,581 ko tamdaw.

sera(土地) Masakilac ko sera o malo kakaomahen(農業) a sera 1%, Malo no kilakilangan(林業) a sera 0%, malo no roma to a sera 99%.

siyoto(首都) O [[[Monaco]](摩納哥) ko Siyoto.

katomirengan no kitakit a romi’ad(國家紀念日) Pihiratengan no kitakit a romi’ad i sakacecay ko safaw 19 a romi’ad.

O Sawara’an no kitakit(國家) anini i ci Albert II(阿爾貝二世), patirengan(擔任) a romi’ad i 2005 a miheca(年) saka 4 folad(月) saka 6 a romi’ad.

Pi’arawan to lakaw

  1. Monaco weather, climate and geography. web.archive.org. 2012-08-21 [2020-03-11]. 原始內容存檔於2012-08-21.
  2. Jilly. Snow in Casino Square!. [2020-03-11]. (原始內容存檔於2013-01-16).
  3. Climate. www.visitmonaco.com. [2020-03-11]. (原始內容存檔於2021-03-23).
  4. "In Pictures: French Riviera hit by snowfall". www.thelocal.fr. [2020-03-11]. (原始內容存檔於2018-08-12).