O pipangangan no ’Amis.

O pipangangan no ’Amis. (阿美族的命名)

Pa’ayaw. (概說)

Itini i ratoh no kawakawasan no to’as i, o kawas ci Dongi o misanga’ay to tamdaw, o kasofoc no tamdamdaw pakayni i ci Dongian a maparocek. Orasaka, tona masofoc ko cecay a tamdaw i, o ngangan, o ’orip, o fa’inayan ato fafahiyan, tadamaanay to ano eca caay ko tadamaanay, pakoyoc to ano eca kadofahay to saheto o nipatodongan a ’orip ko nian. Orasaka, masofoc ko fafahiyan to wawa itiya i, o polong no laloma’an o mamiahowiday to kawas a Dongi to pidipot ato pipafeli nira, o laloma’an a samato’asay o mamitatoy a takid, pasikawas a Dongi, pasikakarayan, pasisera mifetir, pasowal sa: “itini miahowiday to awaayay ma’araw (kawas) pafeli to someletatay a wawa, nanay madama no awaayay ma’araw (kawas) tahato’as, pa’ayawen ko laloma’an pafeli to matatodongay a ngangan no nia wawa.” saan. o saka cingangan no nisofocan a wawa i, i toloay romi’adan malaheci ko pangangan.

O pipanganganan a demak rahodayay, o cecay laloma’an i, itiya toya romi’ad mipacok to ’ayam, mifoting, midongec, misahakhak sapataheka to salawinawina, o saka cihacol no ina no wawa.

I kalafian, samato’asay no loma’, o ’epah ko sapipacakat to kawas, nanoya, mipaini to ngangan no nia wawa. o kadofahay a loma’ mitahidang to kakitaan no niyaro’ ato papinapina a cikawasay a fafahiyan mikihatiya a mitaheka, orira to, oya tadamaanay a kakitaan ko mami paini to ngangan no nia wawa, itiya o cikawasay ko mipalemeday tina wawa.

O cikawasay mi’edaw ho cingra minengneng to liyok no loma’, mifahfah to tatiihay palafoay, pacomod to nga’ayay to nia loma’. maherek ko nian, malipahak to mapolong ko ’alomanay, itiya malaheci to ko pipangangan.

O pakayraan no pangangan. (命名的規則)

Malitosaay ko pipangangan no ’Amis, ’ayaway i niyah a ngangan no ’orip, ikoray i o ngangan no to’as. No niyah a ngangan o so’elinay a ngangan, o no to’as a ngangan todong saka fana’ to sangasawan (o adihayay o no wawa ko kacingangan), orasaka i niyaro’ ay a tamdaw ranikay mafana’ o nira a tamdam ko nia tamdaw. orasaka, saki ’Amis a tamdaw, i loma ano eca o niyah a laloma’an, saheto o panganganay, i kasa’opoan no niyaro’ ano eca talacowacowa to i, o papaini to polong a ngangan no niyah.

Nai ’Amis a kacingangan a kananaman, o ci nipili’ay ko ka cingangan.

Tinako, nai malininaay a ngangan, o todong pihirateng toya to’as a kalita’angan ato tadamaanay demak , saka citodong ma’orip to i malininaay o sanay. Matiniay a pipangangan i, o wawa to fa’inayan ko cacingangan ko wawa to no mato’asay (akong) ano eca o no mama a ngangan, ono fafahiyan o no mato’asay (mamo) ano eca no ina a ngangan ko adihayay.

Nikawrira, roma i, oya tadamaanay a tamdaw ano ’eca’eca ko no malininaay a tato’asan i, nikawrira o nika tadamaan no demak ningra to sakiniyaro’ i ’ayaw, saka ngodoan, maala to no niyaro’ ko ngangan nira a pangangan to cima a wawa.

Matiya o nian ko pipangangan.

O kaitiraan a masofoc, tinako:

Potal, mipawali ko cipoyapoyay a mipawali to panay i, itira i pawalian to panay a masofoc to wawa, itiya paka ci Potal han to ko ngangan nia wawa.

Taloan, o maraayay ko omah, itira sa patireng to taloan, kamaomahan, pacarcar sa i taloan a masofoc, pangangan sa to wawa, paka ci Taloan han ko pangangan.

Roma i, itira i kacedengan ko pangangan. Pipanayan/pitiposan itiya, masofoc ko ina to wawa, paka ci Panay/Tipos han ko pipangangan toya wawa.

Ano itira i kailisinan a romi’ad masofoc ko wawa i, paka ci Lisin han ko panganan.

Ano itira i kakedalan a romi’ad masofoc ko wawa i, paka ci Kedal han ko panganan.

O pi’adopan masofoc ko wawa i, paka ci ’Adop han ko panganan.

Roma i, ano i karanaman/o dafak ko kasofoc to wawa i, paka ci Ranam/Dafak han ko panganan. Kalahokan a masofoc i, paka ci Lahok han ko panganan. Kalafian a masofoc i, paka ci Lafi han ko panganan.

No kawasan ko pangangan, ira ko ci Kafit, ci Dongi. Ci Silotongay, ci Lotok, ci Diway. Roma i, Malalefoh, Cilocidal, manga’ay sapipangangan.

I kacidemakan ko pipangangan. Malitemoh ko caayay ka nga’ay no demak ano eca o tatirengan a malacaan i, mitahidang to cikawasay a adah to adada ano eca sapiliyaw to tatiihay a mifalic to ’orip. Itiya o wawa ira ko katalawan no ’orip i, mitahidang to mi’edaway ano eca o cikawasay mingitangit to kaas a misair to pinganganan, sapipalasawad to latiih.

O saka matira no tatirengan to kaci adada, pakaynien i cikawasay ko pisair, pa’ayaw to pifalic to ngangan. Tinako, o fainayan no ’Amis, ci ngangan to Falah, fafahiyan i ci Falahan. Patodong o pifalic to katelangay mafalah ito, miliyas to ko palafoay i cingraan, caay to kakilim no palafoay cingra.

Ira ko masasico’isay, caay pafesot sa ko pipangangan, o cimil to ko pipangangan (pangangan no selal). Saka ira to cimil a ngangan, itini i kacipinangan ato tirengan ko pinangan. O parafas to nika ’amlasan ko pipangangan, itira kasa’opoan ira ko tatawaen. O nia cimil a ngangan, halafin to i, nanoyaan sa mapawan to ko tada ngangan nira, oya to a cimil ko pipanganganan.

Tinako:

Saka cecay i, ci Arafis, o lidep, o fafahi ningra o nai ra’ayay a niyaro’ a nialaan a fafahiyan, matiya o lidep mirepetay to ciciw a ’ayam.

Saka tosa i, ci Tako, o fanaw, o fafahi ningra o maso’soay fafahiyan, ano mala’alip sa, matiya o i fanaway a kalasalang.

Saka tolo i, Cirasras a sapaloma, o nia sa fa’inayan, talacowacowa cingra i, ira ko fafahiyan mihololay, saka kinapinapina a cifafahi, so’elinay o mirasrasay to sapaloma.

Saka sepat i, mataringay ’asisiw, o nia fa’inayan ato fafahiyam itira i kataring no ’asisiw a ma’odang, manengneng no tao, saka pangangan to nian.

Saka lima i, ci Fangkoy, pariko’an, tayra cingra i loma’ no fafahiyan a mingohah, matakop no mato’asay minokay, tayra sa i pariko’an a milimek, o nian ko ka cingangan.

Saka ’enem, Kopa, o parok, nawhani pako parok sa to katata’ak noya coco no fafahiyan, o nian ko ka cingangan.

Saka pito, Teko, pawalian to riko’ a ’aliwac, tayra cingra i loma’ no fafahiyan a miosa i, oya ngiha ko sapitahidang to fafahiyan, caay paka celi’ toya mafoti’ay fafahiyan, orasaka, o nian a ’aliwac ko sapipalal toya fafahiyan, o nian ko ka cingangan.

Saka siwa, Kamacal, o edox, hali hidip cingra to mingingoyay a fafahiyan, sowal sa cingra to pa’eno no poki no fafahiyan matiya o edox ko tata’ang, ko kahengang saan, o nian ko ka cingangan.

Saka mo’etep, Katangal, tata’akay ko fongoh, o nia fa’inayan tata’ang ko kotid ningra, matiya o tangal no rarokoh ko tata’ak, o nian ko ka cingangan.

Nikawrira, o cimil a ngangan cimacima to manga’ay mitahidang. O rarem a tamdaw caay ka nga’ay miceli’ to cimil a ngangan no mato’asay, o mato’asay to caay ka nga’ay miceli’ to caayay ho picomod i selal a ka’emangay. O caayay ka cingodo ko matiniay tamdaw, o sasowalen no cimacima.

O pipangangan to cimil a ngangan i, ano mahapiw itiya to cimil a romi’ad, itira to i pataloma’an a mapasadak ko nia ngangan. Itiya ko pipawacayay to cimil no mararamoday to fafahiyan ato fa’inayan, itiya to a miloih ko ’alomanay a matatawatawa.

Rama sato, nawhani itini i katayalan a ira ko kacingangan; saheto o maomahay ko ’Amis a tamdaw, o katayalan itira i lotok ano eca i riyar. ’Aloman ko paka’enay to kolong ato siri a laloma’an panganganen nira ko wawa to Kolong, ano eca Siri sanay. Oya mi’owayay a tamdaw i, pangangan to ’Oway ko wawa. Ma’adopay a tamdaw i, pangangan to ’Adop i wawa. ano o mifotingay a tamdaw i, pangangan to Foting to wawa. o maro’ay i talo’an a tamdaw i, pako ci Taloan han ko pangangna to wawa. o todong piharatengan to ’orip no itiyaay ho.

O roma i, o pipa’araw no lemed ko pipangangan. Itini i locok a pitooran no ’Amis i, ano talalemed to pinafalah ano eca o sopa’ a piri’ang ano eca pisamsam i, o pa’araw no kawas ko raan saan, pa’araw o a ira ko nga’ayay saka’orip. O saki mato’asay to sakanga’ay no ikor no wawa, pangangan sa i wawa to Ta’I, Isi’, Sopa’. O saka nga’ay ikor no wawa.

Roma i, o nika ira no miloyohay to ponka no ’Amis ko pipangangan. Matiniay a pipangangan, nawhani, o nai Payrangay, Dipongay, no Padakaay ko saka matira. Tinako, no Mancin a to’ek, ira ko Asing, Acu, Amu sanay, ka Dipongan a to’ek i, ira ko Icilo, Safolo, Hanako, Takiyo sanay, o nai Padakaay pakayraan mitoor i, ira ko Yohani, Yosifu, Pitilo sanay a pangangan.

Paherekan. (結論)

O no laloma’an a ngangan, o nai mama ato ina, Akong ato mamo a mato’asay a ngangan. Matiniay a pipangangan i, o saka hapinang no tao kora a tamdaw o riraanan a loma’ o sasaan. Kasamitini no ’Amis a finacadan ko pipangangan i, mafana’ kita o ’Amis a tamdaw o malipahakay a finacadan.

Ano matiratira ko pipangangan o nai parapatan a maamaanan ko piala to sapi pangangan i, o pahapinang to kasasiroma no ’Amis ato no Payrang a ponka a finacadan, orasaka, caay ko nano Payrang a nengneng ko sapi hapinang to tadamaan no ’Amis a ponka, saka ngodo, saka tari’ang a tadamaanay a ci’epocay.