O pitooran no ’Amis to no tato’asan a kawas

O pitooran no ’Amis to no tato’asan a kawas (阿美族的原始宗教)

O demak no sapalengaw (afedo’ay) (頭目)

Yo eca ho ka fana’ ko tamdamdaw to sakatayal a maomah itiya ho i, patedo saan a matayal a maomah. Nikawrira, caay ka ciheci ko nipalomaan, nikawrira, caay ka fana’ cangra to so’elinay a pipalomaan a romi’ad, saka, awaay ko ’epoc no nipalomaan nangra a maamaan a kakaenen. O nano sini’ada no Malataw saka, mapafaloco’ nira ko cecay a tamdaw o ma’imeray ko faloco’ a tamdaw. Saka, pafaloco’en no Malataw cingra a palikakawa to finawlan a pasifana’ to polong no tayal no maomahay.

O sa’ayaway a nitoro’an nira to mamatayal tonini i, o sapalengaw hananay no ’Amis. Mapasifana’ no Malataw cingra to matatodongay a romi’ad to pifolesakan to pipalomaan to kakaenen, saka, cingra to ko palimo’otay to finawlan a misatapang a mipalowad to so’elinay a pipalomaan to kakaenen. Midoedo ko finawlan to sowal nira, saka maraod to ko pilitodan to kakaenen i, saadihay sato ko kinaira no omah no finawlan, salipahak sato ko finawlan to pipasifana’ nira to tayal i finawlan, saka, o lalengawan to no finawlan ko nika matini no demak.

O roma sato a ngangan nira i, o afedo’ay. Nawhani, o pasadakay to tafedo’ (cengo’) ko nano sowal ninra.

Saka, yo maraod to ko kaliomahan a romi’ad i, palimo’oten to no afedo’ay ko finawlan. itiya i, tahidangen ho nira ko cikawasay a misalisin to sakanga’ayaw no tayal no finawlan a mipaloma to kakaenen. Maherek ko demak no cikawasay i, manga’ay to ko finawlan a malingad.

Tahada’oc ko nika laafedo’ay nira. Yo mapatay cingra i, ceroren no wawa nira ano eca i o kalas no niyaro’ ko mipili’ay to mamicero. O kacitoper (kacikafong) to tamohong no afedo’ay i, mahaenay.

O mitooran no ’Amis a Kawas (阿美族崇拜的神明)

Caay ka matiya o roma a finacadan ko ’Amis a misanga’ to samiyay to malo tata’ongen a kawas. O roma sato, caay pisanga’ to malo pita’ongan to kawas a loma’. Ano talacowacowa to i, manga’ay a mitahidang to kawas a mipakaen ato pilongoc to sapipakalemed no kawas a mifetik. Saka, o todong to no pitolon i kaas a pifetik hananay.

Malo pinangan to no ’Amis a tahanini ko nian a pifetik. Tala’ayaw a komaen to ’epah i, caay ka eca mifetik to kawas no ’Amis. O roma i, mifoting ato mi’adop i, i ’ayaw no pitaheka i, mifetik aca ko mato’asay no ’Ais i kawas.

Ano caacaay ka ’araw i, paso’elin saan ko ’Amis to nika ira k kawas i tatihi ako saan. saka, ano icowacowa to i, pasayra i kakarayan a mifetik to caayay ka ’araw a kawas. Onini a kawas no ’Amis i, o nga’ayay a kawas, saka, caay ka olah to tatiihay ko demak a tamdaw. Saka, ano mapatay ko matiniay o tatiihay ko demak a tamdaw i, caay alaen nira a patayra i kaitiraan nira a fangcalay a pala. Nikawrira, o fangcalay ko demak, o karasini’adaay to tamdaw, o damsayay ko faloco’ a tamdaw ato citafaday a tamdaw i, o tatayra i Malataw, saka ci Malataw ko ngangan nonini a kawas no Amis.

Ira ko kawas no kahacecacecay no kalomaamaan. Tinako sa, ira ko kawas no lotok ci Tefi’ lotok. Ono namal a kawas i, ci Matadidil. Ono fali a kawas i, ci Toi’iraw. Ono nanom a kawas i, ci Laladay. Ono kilang a kawas i, ci ’Edo Karaw. Ono ’oway a kawas i, ci Tomirmir. Ono ’aol a kawas i, ci Harawhaw. Ono ’orad a kawas i, ci Makosem. Adihay ko romaroma, ono nira sa a faloco’ ko sapidemak nira a pa’orad ato pidemak to masamaamaanay a demak, onini a kaas koya tatahidangen no cikawasay a tamdaw.

Ira ko tatiihay a kawas, o mari’angay, mipaadadaay a kawas. O kaliyan ato ’Arikaya ato Tofotofo ato ’Alim’imay ato Lalomililang ato Cikiciki a kawas, ira ho ko romaroma a adihayay a tatiihay a kawas, ’aloman ko tatiihay a kawas nikawrira, caay ka papina ko nga’ayay a kawas, ci Malataw aci Dongi a tatosa k so’elinay a midipotay a kawas, saan ko paso’elin to kawas.

O cikawasay (巫師)

O cikawasay hananay i, malecad to ising no aniniay ko tatodongno piharateng no ’Amis. Nawhini, o mamiadah to adadaay ko demak no cikawasay, saka, ano ira ko adadaay a tamdaw i, tangsol tangsol saan a mi’araw (mitahidang) to cikawasay a papisadah.

Nikawrira, onini a cikawasay i, caay ka o nani longocan nira ko sakacikawas nira, o kawas ko to’to sanay a miraod i tamdaw a pa’araw, papitodongen nira ko tamdaw a papisakero to kero nira a misatakotakod a romadiw, ano cima ko pakatodongay a tamdaw to kero ato radiw nira i, o raan a tamdaw ko kaolahan nira a pasifana’ to sapitahidang noya tamdaw i cingraan a masakero. Itini i pisakero nangra a pasifana’ ko kawas toya tamdaw tono kawas a sowal, tona ira a misaraoraod kona kawas toya kaolahan nira a tamdaw saka, samatiya sato o malawidangay cangra a manganga’ay.

Yo ira sato k adadaay a tamdaw i paro no loma’ nira i, tahidangen nira koya kawas a milongoc to sapiadahaw nira, saka tangsol saan a ira koya kawas a miraod i cingraan ta masakero cangra a romadiw, ta todongen kako a misair to adadaay han noya kawas. saka, doedo han nira ko demak noya kawas i, maadah koya adadaay, saka, salipahak sato koya tamdaw, haloya kawas a lipahak toya tamdaw. saka, itiya a mapatorod no kawas k tamdaw to sapiadah to adadaay a ’icel, nanoya, cingra sato ko ’arawen no finawlan a papiadah to adadaay, cingra ko sa’ayaway a cikawasay no Pangcah. Mahaen k lalengawan no sakaira no cikawasay no ’Amis.

Oya kawas i, o ’afang noya cikawasay, saka, ano awaay k ’afang no cikawasay i, awaay ko ’epoc no cikawasay a miadah to adadaay, nikawrira, caay ka lecad ko demak no ’afang, saka masasiroma k odemak no cikawasay a miadah to adadaay.

Ira k panapina a kasasiroma no demak no cikawasay a miadah to adadaay, malecad ato demak no ising konini, nawhani, adihay ko kasasiromaroma no adada, saka, mahaen ito ko nika adihay no kasasiromaroma no demak no cikawasay.

Ano ira ko adadaay no loma’ i, tayra i cikawasay a mi’araw, ta o cikawasay a tamdaw ko misifedihay, onini a pisifedih i, o pikilim to tatapangan no adada ato samaanen ta maadah sanay, ano mahapinang to ko nipisifedih noya cikawasay i, o cikawasay k pahapinangay to nika sasamaanen ko demak.

Saka cecay, sadadoyan. Onini a sadadoyan hananay i, o cifa’edetay a adada, o ci’edoyay a adada konini, tatolo, sasepat ko cikawasay a midemak to ci’edoyay a adada.

Saka tosa i, pasakawihan. Mapolong koya cikawasay a misaliway ta midemak tonini.

Saka tolo i, mipangangan. O adada no fa’elohay a mihofocan a wawa, o sapifalicaw a pangangan toya adadaay a wawa.

Saka sepat i, pakirikiri. Onini i, o saki malacaanay ko adada a tamdaw, mikapot koya adadaay i cikawasay i polong no demak nangra, sairen no cikawasay cingra.

Saka lima i, mi’etayay. O todong no pipaino’ no cikawasay ko demak tonini a misair a mifahfah to latiih no ciadadaay a tamdaw.

Saka enem i, talakilang. O cecay no pipakalemed to picomod to fa’elohay a loma’.

Saka pito i, pasa’orongan.

Saka falo i, mifodo’. O mitapalay to mapatayay.

Saka siwa i, pamalataw. Adihay ko demak nonini a pipamalataw hananay. O cecay i, napakapatayay to tamdaw, ano o citafaday a tamdaw ato namilooday a tamdaw i, sairen no cikawasay cangra. O roma sato, ano patireng to fa’elohay a kakomodan no niyaro’ i, pamalataw to sakafana’aw nira a papelo ato mafana’ a mikowan to niyaro’.

Saka mo’etep i, o pa’aw’aw. Onini a pipa’aw’aw hananay i, o todong no pitahidang to ’adingo no mipalafangay a wawa ato talaomahay a wawa.

Saka cecay ko safaw i, pahemay. Onini a pipahemay hananay i, o pina’ang to kinaira no omah, tala’ayaw a mina’ang i, ira ko demak no cikawasay, o todong no pisair no cikawasay to takenawan a mipakalemed to sakacikakaenen no loma’.

Saka tosa ko safaw i, pasimanta’. Onini i, ano tatiih ko nintiih i, papisair to cikawasay ta mapalasawad koya tatiihay a nintiih.

Saka tolo ko safaw i, misaodo’. Onini i, o pipasadak to faniw.

Saka sepat ko safaw i, milengaw. Ano masiday ko maan a kakalimelaan a lalosidan, ano matakaw ko ’ekim ato tda’ekim i, papikilim han ko cikawasay to masidayay a maamaan, ta ma’araw noya cikawasay ko cima ko mitakaway, ta ira icowa konini a lalosidan saan.

Saka lima ko safaw i, mifaliheloh. Onini i, mifahfah to latiih no loma’. Tinako sa i, ci’ilo koya loma’, mipadoka’ to cimacimaanan i, saheto o tatiihay a demak ko iraay noya loma’, ta tahidangen ko cikawasay a papifahfah to latiih no loma’.

Saka enem ko safaw i, niwatid. Ano ira ko mapatayay i, rarom sa ko faloco’ no loma’, caay ka hinom ko faloco’ tona cimapatayay ko loma’, ta tahidangen ko cikawasay a papifahfah to rarom no paro no loma’.

Saka pito ko safaw i, sakap. Onini a sakap hananay i, o halafinay a doka’ ato congras, tahidangen ko cikawasay a papicepcep toya doka’ ano eca i o congras ta mapasadak noya cikawasay koya mitengeday i wa’ay.

Saka falo ko safaw i, pakawas. Onini a pakawas hananay i, halafinay a adada, malawaco ko tireng to nika adada, ta papisairen ko cikawasay. Pakawas han konini a demak.

Saka siwa ko safaw i, mifahfah. Mapolong ko finawlan a masadak a midemak tonini a papifahfah to tatiihay a kawas hananay. Onini i, o kaliyah o caracaraw, o tofotofo ato romaroma, saka, misoni a ma’emin ko kalo loma’ to dodang ato takingkingan, ta matalaw to soni koya tatiihay a kawas.

Saka tosa polo’ i, mitapohay. Onini i, mifahfah to onih (fao) no pinaloa itini i omaomahan, sairen no cikawasay ta mapalasawad ko mikari’angay to pinaloa no omah.

Saka tosa polo’ ira ko cecay i, pasa’orongan. Onini i, awaay to angil tona halain ko adada, o papatikoen cingra a aki’emel to tireng to sakatanektek no tireng.

Saka tosa polo’ ira ko tosa i, pasawa’eran. O nika eca ka ’imer i pihafayan saka, malifawa ko tiyad, saka mopohpoh tonini a adada nira.

O kawas no cikawasay, oya ’afang nangra i, ci Afowakay, ci Cingacingaw ato romaroma. O tatatoyen no cikawasay a misair to adadaay i, o papah no ’adiyam ato papah no looh, o siwalaan ko piparoan to ’epah to sapitoripes.

Paysin (禁忌)

O fa’elohay a maponengay a tamdaw i, tatiih a masadak nai loma’ a talaomah, paysin, nawhani, ano masadak cingra i, ma’orad, maciyong saan. o ciyong i, ira ko sakamaan no tatiih no romi’ad saan. ano namacidalay ho ko romi’ad, tona talaomah cingra saka, ma’orad to. Ano kafana’an no tamdamdaw ko nika talaomah nira i, o mmamatefoc nangra cingra. O ceay no pisatatiih nira to finawlan ko demak nira.

O roma sato, i ’ayaw no nika lingad no tamdaw i, ano ira ko ma’esingay a tamdaw i, o sakacidoka’ noya malingaday, tinako sa, o nano si’enaw no ka’emangay to nika ki’etec no romi’ad ato nika caay ka ’edeng ko riko’ nira saka, ma’esing cingra, itiya i malitodong ko kalingadan no mato’asay i, sopa’en no mato’asay cingra a mikaketer.

O roma i, itini i kasaopo no mato’asay i loma’ no nia, ano ira ko ma’esosay (ma’etotay), ano matengil no mato’asay i, tefocen no mato’asay cingra. “O pisamsam to mato’asay konini.” saan. saka, papi’acaen nira koya tadaw to ’epah.

O roma i, yo malingad to kiso, ano ira ko soni no cirot, ano misi’ayaw tisowanan koya ’ayam a masoni i kawanan iso i, o sakanga’ay no rakat no miso saan. nikawrira, ano misiikor i tisowanan a masoni koya cirot i, ira ko maan a sakalatiih no miso saan, ano satiwatiwal saan a ma’efer a talakawanan, talakawili, ano tata’ang ko soni noya ’ayam i, o caci’ilo kiso saan. mahaenay kono kapaysinan a demak.

O roma sato, ano ma’awas no mapoyapoyay a fafahiyan ko lalosidan to sapifoting ano eca o sapi’adop i, “Masiyac to.” (Maacek ko kawas no pafotingay ato patama’ay to ma’awasay no cipoyapoyay a fafahiyan a lalosidan.) O demak no niyaro’ no ’Amis, o mahaenay ko masiyacay (mahinacay) saan.

O redek ato lati’ (魔力和犯沖)

O redek hananay i, I redek no cikawasay, o redek no citafaday ato redek no karatama’ay. Ano matefing no nima ko lalosidan no cisaredekay a tamdaw i, o amaredek koya tamdaw a malahol ko kananel no wadis. Itiya i, papipohpohen ko cisaredekay a tamdaw ta maadah. Ano caay ka songila’ noya cisaredekay a tamdaw ko pina’ang to lalosidan nira i, o mamatefing no micomoday a ta,daw konini ta maredek, saka o sasongila’en no cisaredekay a tamdaw ko pina’ang to lalosidan nira i kalico’co’ no loma’ ko nga’ay.

O demak a miadah to maredekay a tamdaw i, o papah no karo’ (wirok, kamoraw), tatoyen noya pakaredekay ko papah no karo’ ta sopa’en no maredekay a tamdaw koya papah a pa’ekek i maparedekay cingraan, itiya sairen no cisaredekay koya adadaay, ta maadah to cingra. Ano caay ka tangsol ko pisair nira i, o mamalifawa ko ngoyos nira, ano tefingen ho ko wadis nira i, o mamapeco’ (litod).

O lati’ hananay i, o cecay no saredek noya loma’ a miri’ang to roma a tamdaw. nikawrira, kahemaw ko lati’ hananay, ano micomod i loma’ no cilati’ay ko wawa no fiyafiyaw i, ano tayra i tangolan (parikoriko’an) ko wawa a misalama i, o mamalati’ koya wawa. O mamasakookool ko fanges no tireng nira a ma’emin.

O sapiadah to nia lati’ i, o makamiday a riko’ noya loma’, tatoyen ko matiraay a riko noya loma’ a midohdoh i namal ta sairen noya ciloma’ay ko malati’ay a wawa, ta tangsol sa a maadah.

Caay ka fana’en ko sakaira no lati’. O atakahay ho a wawa ko mamalati’, ano mananam to konini a wawa a micomod toya loma’ i, caay to ko mamalati’ cingra.

O tima (巫術)

O tima hananay i, o tayal no karam a miri’ang to tamdaw a matima. O nitatoyan nira a karam i, o midipotay toya loa’ no cisatimaay. I cecay a niyaro’ i, ma’edeng cecay tosa a loma’ ko iraay, o cilisinay a loma’ ko iraay ko matiniay. Mapateli nira ko karam nira i loma’ nira, latek, telien nira i sefi (kofaw, demi’), i pakolongan nira, i ’ariri nira, i omah nira, i pinaloma nira to sakacaaw pitakaw no mitakaway.

Ano mangalay ko ima a miala to maamaan nira i, kari’angen no karam nira a mitima kora tamdaw. saka, tireng sa cingra itira, ano caay ka kalamkam a tayra ko cikaramay a tamdaw i, nahol sa itira koya matimaay a tamdaw, matiya o fafahi ni Loto a mala cilah a hecek ko nika tommireng nira. Ano ma’araw no cisatimaay a tamdaw ko matimaay a tamdaw i, o tatangsol cingra misair toya matimaay, ono cilisinay ko ’icel nira a misair.

O roma sato, ira ko sapa’enep a demak no cikaramay. Maparo nira i ’icep ko sapi’enep, ta pafelien nira ko kaolahan nira a tamdaw. tinako sa, ano maolah koya cikaramay a tamdaw to sakaolahaw no cecay a fafahiyan i cingraan i, pa’icepen to cisa’enepay a ’icep, ta ’icepen noya kaolahan nira a fafahiyan ko nipasa’enepan a ’icep i, saciolah sa koya fafahiyan i cingraan a mitoor. Ira ko matiniay a demak no cikaramay.

O roma a demak no pitima i, ano ira ko ka’osian no cisatimaay a tamdaw i cimaanan i, fetir han nira toya karam ko ka’osian nira a tamdaw, tangsol sa a matima koya tamdaw. ano matima ko tamdaw i, matiya o masingkiay cingra a mapaaw.

O demak no mi’edaway (占卜)

’Aloman ko mafana’ay a mi’edaw. O cikawasay, o mi’adopay, o cilisinay a tamdaw ato tomok no niyaro’ ko mafana’ay to nia demak, o sakafana’aw to ca’of no kawas to licay no tamdaw. tinako sa, o adadaay, samaanen ko demak hakini? Ta maadah ko adadaay, saanay ko pikilim no faloco’ to sakaadahaw i, itiya a papi’edaw a mitengil to ca’of no ’edaw.

Mahaen ko demak no mi’adpay. Mi’edaw a mitengil to ca’of no ’edaw ta ano manga’ay ko ca’of i, milikakawa to sakalingad a mi’adop, ano tatiih ko ca’of i, sawaden ko pi’adop. I Ano ira ko masidayay a tamdaw, ano eca i, o kolong, mangalay a mikilim, nikawrira, caay ka fana’ to nika icowa kira kolong. tiya a pa’edaw to sakafana’aw to kaitiraan noya kakakilimen. Itiya a tangsol sa matama. O mahaenay ko tatodong no pi’edaw hananay.