Olah, tamdawan, Kolas

Olah, tamdawan, Kolas (愛•人間‧Kolas)

O ticit ’epang makas a salamaan (數位麵包馬戲團)

Itiniay i saka cecay sici Loma (Rome) a mi’olicay tamdaw ci Yowinal (Juvenal) mitilid to nian milokesay a ’olic:

… itiya ho, tona pa’acaen ita i cimacimaan tamdaw ko sapiritos itiya i, misawad ito ko finawlan to patodongan a onol no mita, kairaan no hitay tahanini, ira ko tasaay a demak to kakalahan a pafaloco’an: o ^epang ato makas a salamaan…

“^epang ato makas a salamaan” (ano eca ^epang ato tasalamaan) (Latin a sowal: panem et circenses) o itiyaay ho Loma (Rome) a pinangan, pi’eses to caayay pikihar to halaka a sician, o pipadamso aca to ’emi (^epang) i pakoyocay Loma (Rome) a tamdaw ato i matekesay pakalaolaan a tasalamaan, o sapipa’el to miritosay a finawlan. Pakaynien tono aniniay a sowal, pakayni i caayay ka sapinang a demak (mioratay to finawlan), saka ci sakowan to sici.

O nia ’olic itiniay i ’ayaw to 2000 a Loma (Rome), o nilikafan caay ka dengan o mikowanay, halo finawlan. O kacifaloco’an no finawlan caay to koya nano kasofocan a kahinatalaan a pakoniraan a sici, o ma’osaway a sasida’iten, dengan to pitala to hasapa’orip no sifo to kakaenen, enep sa i kaliacangan (tinako: kaacekan a kalalifetan mapapatay no Loma).

Mi’olicay tamdaw milikaf to Loma a tamdaw no niyah paliyasan to tatodong no finawlan, do’edo sa to kasonol, hakelong sa to caayay ka sapinang kakeridan no sici, nonor sa cangra i ’angtolay i ma’anofay. Matiniay a mihecaan, caay ko tadamaanay ko halaka, caay ko tadamaanay ko harateng, caay ka tadamaan ko sakaci’epoc; paki’araw to finawlan to ranikayay, tangsolay, pakangodoay, milihiway, mikapo’iay, kalingsesan, papatayay a kaliacangen ko sakalipahak no finawlan, o nian ko sapipaliwasak no sician to nengneng no finawlan, pa’angtolay to faloco’ no tamdaw, ano mapatatama to ko pakayraan no fali, makaalaay to.

makas a salamaan (sasalamaan) (馬戲團)

O tamdaw aca ko tamdaw, nai saka cecay sici tangasa tosa polo’ sici, o tamdaw aca kita. hapinangen ko nia 2000 a mihecaan, talacowa macakat to ko kaki, nikawrira misatikotikoay ko likisi no tamdaw. oyanan to.

Aniniay a kalalifetan i, nai masa’icolayay kalingsesan kapapatayan, malinah tayra i calay sacefang ato mitiya. Ano malalikel to wikitingwa, masasinengneng ko tamdamdaw, ka’emed ko ’aca, awaay ko sapilifon. Manga’ay pahapinang to ngangan no niyah, ngalef misimed to ngangan malalood, ka’emed ko sakalalood, sa’aloman sato ko tamdaw, i ka’ayaw no wikidtingwa pararawraw to “Patayen cingra!” “Patayen cingra!” a ’alomanay masafeleng.

O nianan koya malasawaday a tomenekay, sapateray, mo’ecelay, misaheciay a kaitiraan. Na o mapakoniraay tamdaw (Freemen) mapalasawaday to ko nengnengen no kacipinangan a mapakalipahak no sician, o papakoniraen i caay to kacipakoniraay, malasawad to ko ’icel no sapiharateng, ma’isang to misapinang to so’elinay ato mangahay, nanoya maleneng rahodayay milakoliay no sician (payso) ko harateng.

Manga’ay iso misamalata’angan ko sowal, o Taywan i, iraira aca ko sician a mi’emetay, o nika pidemok piraraw no Congko a paherekan… sanay a kasasowalan. So’elinay to, ira ko matiniay a demak, naka caay ko nian ko nisowalan, rorohen ko tao rahoday, o niyah ko masamsamay ahan.

Anini, o sapiharatengan kako i titaanan to nian: o pakilaenoay ko niyah ahan, o pihapinang to ca’of hakiya. palecadaen i pikadkad to so’elinay, o kaolah minengneng a mihapinang to cicu, paolatekay to ratoh, mi’ingtelay a nisasingan. Pakayni i pisilsilan to tilid, masakomod ko pahafayan a katalawan sician a ’a’adopen, matiniay a ’a’adopen, roma ira masasipatayay i kalalifetan, ira ko i lawacay mi’ang’angay, pakaynien nangra i ticit a kakki, caay pitolas a mipaoror to karotoday ato caay ka tadamaan, mafodih ato mafolaay ko pahemak, mifenges to masinanotay ato pahateray, mipalasawad to tamdawan ato tariang. Caay footen ita, miparoharohay, tahini mangalef ko kaciadada.

Alatek caay pihayda kiso, mifelih i takowan, sacisowal sa “o so’elinay a kapolongan ko nian.” “pafesocay a kapolongan.” Mangalef ko kasawili, la’eto, masangotefohay a pakokot ato ma’isangay, palaso’elinanay to. Nikawrira anini kacekel mihapinang to wikidtingwa, mipecec to cecay micomod i calay a ratoh, misaeneeneng to patodongan no ratoh, pahapinang ’arawen, macowat to ko kapolongan a mitiya, “misatikotikoay” a mifelihay sapiri’ang mangalef a mangalef.

Matiniay a “piparatoh” so’elinay ano eca mangahay haw?, o nano misaliyaliyawan a mitodong mitilid i? latek halo iso caay ka sapinangan. O adihayay a ratoh nengneng han matiya a so’elinay a demak ko parana’an i, mapatongal to masakawiliay kacomahad, mapatongal to ko mociriway a demak, o sapifenges to yaan tamdaw to paso’elinan. Orasaka itini i mitiya, kapolongan manengneng ko mitiniay a ratoh, ano caay patakarawen ko ngiha a milokes, o milengatay to sapiacek toya tamdaw, mangalef o ci paysoay mi’aca to sapiyakyak misatikotiko panengneng to mangahay a ratoh.

Caay ko kafana’en ko pihayda to ki’emelay, ’akawangay a ingtel ko sapisasaw to pono’. Matiniay a sici matatekoay a mitiya a pakayraan saan, o lalan, o so’elin, o ’orip, oya aniniay satadamaanay a sici a saan to.

Tinako, pakayni kita i kakeridan no kitakit mamikowan a ticik kalalifetan. Anini maledef to ko kalalifetan, pakaynien i kapolongan a mitiya ko pipasadak to ’adit no doka’, miwanik to nisimedan, miyakyak to salikaf, mitastas to patirengan, payakyak to P coka, mipenec, pakamay, ngalef tayra sa i yociyin misakemot to mangahay ngangan no tao, mi’ang’ang to … katatiihan. Tona masawsaw ko pono’ ita tangasa i kasamo’an no tireng a malotay, itiya paso’elin o no sician ko nian, itiya miteka ko kasafisafi.

O maan ko kasasafi ano han? I ’ayaw no 2000 mihecaan a kasasafisafi kalalood, dengan oya malalooday ko masadakay, i pikecoran ko miki’araway. Aniniay a miki’araway caay to ka itira piki’arawan a misacalacala’, mapaoroa matefad mikihatiya: pa’ayaw ko “ritosen patoro’” koya tamdaw, misaolatek ko pakadit masakawiliay a ratoh, misetek to raraw, pa’oning to sa’ada no sici: nanoya pakayra i pisa’osi ato payso, sapi’aca to calay a hitay, misaratohay, mi’aca to mipenecay ato mifelihay, matiya o “pasayraay” ko rakat; saikoray o kalodis no fali ko “cingodoay” ko milengatay to kaforawan, oya mioraoraray to mamitoor samatiya sa o pisiyop no fali mikotod, ranikay matefad i ticik kalalifetan, pakayni i wikidtingwa ko pilengat to sakalalifet a sician to kapolongan a papatapatay, tangasa i pipatay no syakay to tao.

Midotoc to nisa’osian, tangasa i polong no kitakit a pikapot to calay tahira i 93.2% ko tamdaw, pikapotan a saka tolo i o LINE, FACEBOOK ato Instagram. Ono FACEBOOK a pasadakan a ratoh, midotoc to i 2023 mihecaan polong no Taywan a FACEBOOK a kasalaloma’an mata’elif to ko 2100 ’ofad no tamdawan, ma’awid to ko 90% no tamdaw i polong no kitakit. Itiniay i kapolongan a mitiya a mihecaan i, ma’eminay to micomod i calay ko tamdamdaw, misimeday to ngangan a tamdaw citodong to cikarafasay to saka pakonira, onian ko sakadama no “cecayay sowal ko pitooran” o sanay, awaay ko patolasan to sapiri’ang, saka pifelihaw no tamdaw a sakowan, mipeleng to kaorat no kasaselal. Mangalef ko sakatatiih, no calay a sapiri’ang pahakelongay to pisawaco to finacadan, fa’inayan ato fafahiyan a pisawaco. Caay ko tao ko nisowalan, o niyah ko nisowalan. Marariday manengneng ko miri’angay takowan, itini i ngangan no mako to “Kolas” sanay a pilokes, sacisowal sa “ko-la-se (tai’ no waco)” “ko-la-se (Mapatayay a sa’owac)”, ano eca o ngangan no mama no mako to Yotaka padeteng sa to no Dipong a sowal to “dadayaay a facikcikat (o “pacopiyaway” sanay a sowal)”. Caayay ko no Payrang a kacingangan, marasrasay to i lalan ko sapiri’ang, mangalef to o “papenoen”, “sa’ilos”, “pakidoan patireng”, “tilid no pikingkiw”, “salikaf”, “milihiwan a payso”, “heneng kakaenen”, “lay-co (ractopamine)”, “kitakit a ngangan”, “malalenay rangi a kararamod”, “palasawad to pipatay”?

Oya makas a salamaan ira ko kakeridan: oya no cecayay a sowal no fasis (fascism) ko pitooran, no tekedan tamdaw (Totalitarianism) ko mikowanay. Nai saka cecay (1) a sici, tangasa tosa polo’ (20) a sici, tahira aniniay to i tosa polo’ ira ko cecay (21) sici, kalecadan a pinangan, miki’alomanay ko pilitado to i caayay ka sapinang a demak (mioratay to finawlan), ko pipenec to miliyangay to sowal. Tangasa to i tosa polo’ ira ko cecay (21) sici, tona matongal to no kaki ko sici, malasawad to ko sapihirateng a ’icel no finawlan, sakapolongan han to pahafay ko katalawan a ticik fascism a saraw.

Kita oya ticik no cecayay a sowal (fascism), milimekay i aikor no pipi’enecan, midemak to tekedan a pikowan, midemak to caayay ka sapilalat to sasalamaen a ’icel. Nikawrira tona padetengsa kita o mamaoror to no cecayay a sowal (fascism), manga’ayay mifelih to pikowan to kaingtelan, patireng to faelohay cipatelaway, o soelinay a pakoniraay nasa. Nikawrira ira hanima, itira sa ito’emanay a kengkeng ko kafelih no tamina (o caayay ka cipinangan a demak ko iraay), miraay a miraay aca to “so’elinay a kaolongan”?

^epang (麵包)

“Kapolongan” a “so’elinay” a han, oya “so’elinay a ratoh” ato “piharatengan no finawlan”. Miharateng kako to tatirien ita, caay koya mikowanay, caay koya patodongan a kasarekad, caay koya sician, caay koya sapicomodaw no Congko to piritos… a o kita ko nihaenan. Oyaan to kita o cifalocoay ’icel “pakoniraay” a han? Ano eca oya kitaay a tamdamdaw a mari’angay finawlan? Mato matomesay ko keter ato kacangalan, oya “nga’ayay” “keter” “ha”, “wa” sanay i fatihian ko piloloh, misamangah o dayhiw no ’alomanay ko niyah, oya “so’elinay a kapolongan” a han? O miliyasay to so’elinay kapolongan a halaka caay to ka saan, itira sa i midefongay i mata’elifay to a kalipahakan?

Saka cecay a tinako: (例一：)

Awaay ho ko mili’ayaway minenem to sakala’odot a lipoyin, o a itira i lipoyin a mala’odot, o ’alomanay masasiromotay, caay ko fangcalay nengnengen. Nikawrira nawhani calemcem to finawlan ano awaay ko niyah manengneng i tilifi micefos to kohi mirasras to ^mi mitekol to tina’I, awaay ko “nidemak” a saan, “awaay manengneng ko tamdaw” a han no miritosay; orasaka tefad han to ko i kamayay a sapirikec ato yosang a tilid, o nian koya satadamaanay a hiharatengan, masa’atekak a micala’, mitenok to kinatosa, matiya o mayoyangay a wawa ko picala’, o “pangoyosay no finawlan” a han. Mitala to pihayda no tamdaw. Ka cangalan, awaay midaydaay.

Saka tosa a tinako: (例二：)

Pacerem to dafak ka’iwilan tomireng i fafaed no sapad i fatihian no lalan, talacowa ’alomaloman ko misa tata’eli’elifay a tamdaw ato paliding makalahay matayal i, sa’ifecang sato koya papisingan no raritosen a tamdaw, o si’enaw caay ka saan a misataotaong, matiya to o pakafitan to fatili a ningkiw, pahapinang to damsay mihadidiay a harateng, pawacay o nga’ayay a padamaay ko niyah o sanay ko nian. Oya sato i nengnengay noya i palidingay ato tamdaw kotem sa ko tawa, miraoy toya mingitangitay a mamifelih to mikowanay. O misafalocoay to koya sician a tamdaw, miroho to tireng mawangawang to kamay, mitala to kaira no tamdaw to milifadesay to sapipenec. Ka cangalan, awaay midaydaay.

Saka tolo a tinako: (例三：)

Ano caacaay ko mitooray, hadidi sa a patihi i piKolisimasan to mamiritos; ano caacaay ko fukkiw a mitooray, o mamikapot to sa’opo; ano awawaay ko payso, pakafit aca to kafahalan syasin no niyah ka cipinangan to raritosen. Talacowa inanenaneng to rimi’ami’ad to sakihalaka, ano ira to caay to ko cingki ano eca kafokilan a mapatayay, matahidang aca “miala kako to kadafo awaay tayni cingra” “pina’angan to mamo ako awaay tayni cingra”… padeng han to. O roma sato a miritosay a saetal a safaloco’an “ano caay papayso i caay piparitos”. O kitaay to ko palaadaday to demak. Kalalawlaay, sa’icel han to misolot to faloco no miki’araway, ’eca to pisaloya to dademaken no niyah a han, o sapi “pahemekaw” i, halo niyah to caay ka fana to niyah.

Sician to, miritosay to, sahato o madoka’ay. Manga’ay ita, pakayni i sinanotay, kapolongan a kiwiko, mala so’elinay a mapakoniraay a tamdaw, miritos to soelinay kompay? So’elinen i, manga’ay no mita, masamaanay ko pisifay ko pi’arawan, miritos to masamaanay a kompay. Masamaanay ko pinangan no miritosay, o heci no patodong to o masamaanay a sici.

Tona alaen ko ’icel no harateng ita i, o mamasalof to romi’ami’ad ko pinangan no sician, mafiyor ko patodong no matayalay kasasimponan, macaliwa’ ko pinengneng no miki’araway to tilifi, maceros ko kadademak no kicay, mafiyor ko soelinay kapolongan a kiwiko, patireng to sasalamaen to romi’ami’ad. panamor to sasowalen, manga’ay palasawaden ita ko pacakayay to katalawan a kalahekelan, mitiker to pidemak no ’intel a kalali’acaan.

O pafaloco’an, ira ho ko olah.

Mi’olicay ci Auten (W. H. Auden), nai 1939 mihecaan pasadak mirina to cecay ’olic (matiya o kasasiolah ko rikec〈Law Like Love〉), sowal sa i satapangan:

Rikec, sowal sa ko misimaway, matiya o cidal.

O rikec ko mikowanay, o mamido’edo ko polong no i hekalay a misimaway,

Ano cila to, i nacila to, anini to…

Adihay ko nipatinakoan ni Auten (W. H. Auden), pacaenot to “rikec”, sowal sa i satapangan, “rikec” matiya o cidal, o ’orip no misimaway, mapasetek no cidal: o cidal ko mipasetekay to sakafidfid a ’orip no misimaway. Matiya o rikec ko mikowanay to polong. O nia i 1907 mihecaan masofoc i Inkiris a Amilika a mi’olicay tamdaw, mifelih to fasis (fascism), mifelih to tekedan tamdaw (Totalitarianism), mifelih ci Hitolaan (Hitler), saki nian a patodong no rikec, pahapinang to heci no “sici”. Oni Auten (W. H. Auden) to saki sician no tamdawan ko sapisiwasiw to rikec ato kacingodoan, tada kacanaaran to. Pantaay a sici, o sawarak a sapikari’ang to tamdaw. Talacowa cango’ot ko fana’ ita to rikec, pasikiwen aca, itira aca i no niyah a citolasay a fana’ ko pikolomi, midemak to mafelihay to no tamdawan wayway. Matiya ita to “olah” awa ko fanafana’an aca.

O pafaloco’an, ira ho ko olah, mahaen to ko sici.

Mapatilid i (rencien yuse senhoce) saka 16 rekad.

Kasasiket no calay (連結):

https://www.peoplefishpoetry.com/kolas-yotaka.html