Masalipa:Merge Solomon Riyaran Kitakit(Solomon Island) 索羅門群島

Takaray Sowal(概略) mikawit

Itiraay I satimolan a Dadahalay Riyar ko aro’ nona kitakit,I ka’amis no Awco, I sakawali no Papuaniwkiniya. O tapang ko mikowanay, o cecay akapot no Tata’angay Ikilis Masakapotay. O syuto I Honiyara.

O polong ira ko 990 no riyaran pala,kakahad no sera 28.450km, o tamdaw 64 ko ‘emang,itini I polong no kitakit I o tada manikaway kona kitakit.

Palapalaan (地理) mikawit

O Solomon a kitakit o sakakahaday a riyaran pala, I kawaliay no Papuaniwkiniya, misi’ayaway to Solomon riyar, i ka’etipay i o rakarakaan riyar, o riyaran pala ko misafacoay tona kitakit. O riyaran pala ira a silsilen i la’eno:

Sowasol(Choiseul)舒瓦瑟爾島

Syotolan(Shortland)肖特蘭

 
Political map of the Solomon Islands archipelago in 1989

群島

Fa’elohay Cioci( New Georgia)新喬治亞群島

Sen Isapil(Sant Isabel)聖伊莎貝爾島

Lusil(Russell Island)拉塞爾群島

Ngela(Florida Island) 佛羅里達群島

Malayta(Malaita)馬萊塔島

Kuatakanal(Guadalcanal)瓜達康納爾島

Sikayana(Sikaiana)斯凱亞納島

Maramasik(Maramasike)馬拉馬西凱島

Olawa(Ulawa) 烏拉哇

Oki(Uki) 烏吉

Makira(San Cristobal)馬基拉島

Snata Ana(Santa Ana)拉納爾島

Pilona(Bellona)貝羅納島

Santa Kuruci(Santa Cruz)聖克魯斯群島[[Faylo:Political map of the Solomon Islands archipelago in 1989.jpg|thumb|Political map of the Solomon

Ira ho ko iraayay a mimingay a riyaran pala:

Tikopya(Tikopia) 第國比亞

Anuta(Anuta) 亞努達

Fatutaka(Fatutaka)華都達卡

Ona riyaran palapalan sahetoay o cilamalay a pala,o kinaira no pala I o nanges ko adihayay. O romi’ad sa I mi’aoraday, fa’edetay,mado’etay. Ira ko tosa sasiroma sanay a sera,o cecay I ono Solomon Kilakilangan a kasafaco no pala,oroma sa I o mingataay to Wannatu I ono Wannatu Kilakilangan a kasafaco no pala.

Rikisi(歷史) mikawit

Limaay ko kasatongotongad no rikisi no Solomon,ora i:

Milanisya:

 
mitiliday a ka'enangay(Fenualoa Tuo school children)

Talariyariyaran ko Tata’angay Tamina,Malamikowanan a miheca,Sakatosa a kalaloodan,Niyahpikowan.

Milanisya: ano do’edoen tala’ayaw ko likisi no Solomon i ira to ko tolo ‘emang ko ka telang no mihecaan, o nani tiraay i Niwkiniya a Milanisya tamdaw ko mafolaway a tayni maro’.

Talariyariyaran ko Tamina: caay ko mifotingay aca a tamina ko I riyaray, o tata’angay a tamina mipacakay a micolo’ to maamaan a dafong talacowacowa akitakit. 16sici tatooto’or sa ko nani Yoropaay a tamdaw a tayni I Solomon,1568miheca o mihahinamay a tamdaw ci Alowalo・Montaniya macakat tona riyaran pala, ma’eneng ningra ko kacicangaw no itiniay a tamdaw to ’ekim, pakaheraay to kako to tadadafong ni Solomon Honti saan cingra, sa pangangan han to Solomon kona kitakit. Nikawrira, to ikor to ni Alowalo・Montaniya, tosa a so’ot ko mihecaan maketon ko kakakiting to I papotalay a kitakit. 1767miheca,o citanengay to tamina a tamdaw no Ikiris ci Fuilipu・Katolito miliyaw heca a tayni I Solomon, 1768miheca o mihahinahinamay a tamdaw no Folansu ci Luis・Antowang・Pokanwil tayni a mihinam to maman nona kitakit.

Malamikowanan no Yoropa: 1885miheca ma’eco no Toic ko saka’amis no Solomon, mala no niyam a dadipoten sanay. 1893miheca,o Ikiris to ko tayniay a mi’eco to satimol a riyar apalapalaan, patireng han ko「ono Ikiris a midepotan a pala no Solomon」, linah han ko tatapangan a niyaro’ tayra i Tulaci pala.1900miheca o Toic ato Ikiris satatosa sa amasasowal a miketon to tilid, pakaynien tona katatilidan I sawaden no Ikiris ko salongoc I Samoa, ta maha’emin to ko salongoc a sakanga’ay I Solomon.

I sakatosa kalaloodan no kaloakitakit:

 
Yamamoto Isoroku(Yamamoto-Isoroku山本五十六)

I sakatosa a kalaloodan 1942miheca sakacecay folad i maaro’ no Dipon, opingataan a milood to Auco sako pisafaloco’ no Dipon. Toya miheca o sofitay no Amirika macakat I Kutakanal riyaran pala, Tulaci riyaranpala, ato Enkola riyaran pala no Solomon. Tonini a lolood I o satatiihay I itiraay I Kutakanal, 6 folad ko katatoker no sofitay no Dipon ato Amirika.1943miheca marowid ko Dipon,o mikalican a hikoki no tapang no sofita ci Yamamoto Isoroku(山本五十六)mahikeda no raco a matefad,1945miheca ha’emin sato ko sofitay no Dipon a laliw to Solomon.

’Iked no Niyahpikowan:1975miheca 6folad 22romi’ad,yano mikowanan ho no Ikiris pasacecay hanto a pangangan to Solomon, 1976miheca 1folad 2romi’ad, misatapang a midemak to Niyahpikowan,misatapang a misinkiw to mamisanga’ to rikec a lipoing,1978miheca saka7folad, saka7romi’ad, malaheci to ko katomireng no kitakit.

I 2019miheca, sifo no Solomon mikiwidang to Ciwkoku orasaka mapalasawad ko kalawidang to Taywan, oniko picoker no Malayta(Malaita馬萊塔島)sakowan to Taywan.itiya sato madepdep ko lifong nani Uhan sakowan no Ciwkoku, damaen no Taywan ko Malata sakowan, nikawrira, matena’ no sifo no Solomon koya sapadang a dafong, o syosifo sato no Malata I mitopa to pisahapinangan sanay to.

Kicay(經濟) mikawit

O maomahay ato mifotingay ko ‘aromanay tamdaw,o kinairira I heci no nanges,kilinag,koko,foting,konga,tefos,pawli,talacay. O sa’adihayay a tayal I paloma to losay, mifotin ato mikarkar to ‘ekim. Caho ka pikarkar to tada fokeloh.

 
Simal no Nanges(Olive oil from Oneglia)

I 1990 mihecahecan, o pasadak to dafong a mili’etan o kilang I makilitosaay to ko ‘etan. Ma’asiay tato ko pifafariw to kilang sa panahal sanay to ko tokos, oni ko saka pilalang to a mikilang I 1997miheca. Malowan to ko nipasadakan akiling I malowan ko ‘etan no sifo, oya roma sa ma’etanay a dafong I o simal no nanges, I 1999miheca mapinko ko kaysya, tongal sato ko kanikaw nona kitakit.

O pitooran(宗教) mikawit

O tamdaw no Solomon to 96% paso’elinay ci Yisoan, ilaloma’ nonini I 45% o Sinkonghui(聖公會), 18% I Tinsokiw, o 12% I o Pacecayan(合一教會),10% 人Cinsinhui(浸信會),7% o Ansukunic(安息日會) o 4% I o mi’ikeday, 4% o no to’as a kawas ko mita’ongan.

Punka(文化) mikawit

O sakatimolay I sa’etip a riyaran pala o Sa’etipay Linnil Pala, o satata’angay a rkarakan pala itini I polong no kitakit. O cidemakay to mami dipot to taliyok palapalaan no Linhoko Yunisiko(UN UNESCO) toro’en ningra ko 37 km2 a sera ato nani pala tahyra tolo a km no riyar ko dadipoten sanay.

Tingano Fanaw mikawit

Itini tona riyaran pala ira ko tata’angay Tingano fanaw,o dadahal nona fanaw I o satata’angay itini I satimolan a riyar,o citodongay I caay ko sifo o maro’ay itini a tamdaw. Itini tona pala i kali’oraday ,cecay miheca mata’elifay ko 4,000mm a ’orad, sa cio’olay to romi’ami’ad. Adihay itini ko kafahekaan a nanoto’asan kina’orip, o fadadoki,’oner no riyar,maymay, o kilakilangan i masasiroma o nanoto’asan a lan a hana,ato midapdapay a losay.

O pido’edoan a rikec no UNESCO a mitoro’ to sapiterekaw a midipot tona pala i sakasiwa a rikec: (9)hadhad a pala,nanonanoman, lawac no riyar, ato riyaran kina’orip ato a ‘adopen to,o kilakilangan to mifalicay ho masafa’eloh, o tahapinangan to kasado’edo no ‘orip no maamaan.

Sowal (語言) mikawit

O sowal no Solomon ira ko 70 ko kasasiromaroma, ono kapolongan a sowal i o Picin hananay a sowal. Ono sifo a sowal i o Ikiris sowal, onini I itiniay aca I syoto tata’angay niyaro’ o kamaro’an no sifo, nikawrira, itini tona niyaro’ o Picin sowal ko sakasasowal no tamtamdaw. Ano milyoko kiso I mafana’ay kako to Ikiris ano sa ko piharateng I caay ka hakowa ko mafana’ay to Ikiris sowal. Ona sowal tonini ono Ikiris a sowal sano Solomon hanahay asomowal, patinako han: You(kiso han no Ikiris),「iu」han no Solomon,(o ngiha’ to no Ikiris ko ma’alaay) Patinakohan:One(cecay) o 「wan」 hananay to, yesterday(nacila)I o 「astade」 hananay to.

O pitoro’(人稱):niyah (mi)、kiso (iu)、 cingra(hem), ira ho I la’eno ko patinako:

Picin sowal Miriniay a Ikirirs sowal Marapotay tamdaw
mi I,mi 1
iu you 1
hemhe him, she, her it 1
mitufala we,us 2(caay karapotay kiso)
iumitufala we,us 2(marapotay kiso)
iutufala
tufala they,them 2
mifala we,us 3(caay ka rapot kiso)
iumi we,us 3(marapot kiso)
iufala you 3~
olketa they,them 3~

O sowal to Picin adhay ko fala sanay, oya fala hananay i o pisa’osi to cecay sanay ko tatodong.

O dademakay tilid(動詞) mikawit

O Pocin a dademakay tilid i sahetoay mito’oray tono Ikilis, ano mafana’ to Ikiris ya lahoday. Nikawrira, nipafitingan to -im anoca -em. Patinako han like falicen to likem,get falicen to getem. Nikawrira, ira ko caay ka hecad to Ikiris a sowal, o have(ira), ono Solomon sowal i garem sanay, eat(ka’en) i o kaikaim hananay.

Silsilen ho i la’eno:

Picin sowal Ikiris sowal ’Amis a sowal
likem like, want maolah, mangalay
garem have ira, iraay
kaikaim eat ka’en
herem hear tengil
kukim cook sacacak
go go tayra
cam come tayni
tingting think miharateng
lanem learn hitatanam


O laylay no tilid I milecad to Ikiris toya SVO sanay. Patinako han:I like an apple. sano Picingen i Mi likem onefala apple. Ano mina’ayay I tongal han to no manga’ay to. Patinako:I don’t like an apple. sano picingen sowal 'i, Mi no likem onefala apple.